Vojvodina kroz istoriju

[Lady S]

Vojvodina se tokom istorije postepeno formirala na podunavsko-panonskom geografskom podrucju, na kome sve do 1945. godine (izuzimajuci kratak period 1849-1860) nisu bile postavljene neke trajnije administrativne granice. Kroz kasni stari i rani srednji vek celom teritorijom ili delovima današnje Vojvodine gospodarile su razne države i razna plemena, odnosno plemenski savezi: Rimljani, Huni, Gepidi, Vizantijci, Avari, Franci, Sloveni, Mađari. Vojvodina je, inače, relativno kasno naseljena. Tokom ledenog doba baruštine i stepe zasute su plodnim lesom, reke su ustalile svoje tokove, a nove migracije flore i faune primamile su, najzad, u ove oblasti paleolitske lovce na mamute. O postojanje mamuta na ovom prostoru svedoce pronađene kosti koje se danas cuvaju u muzejima Toza Marković u Kikindi i Prirodnjačkom muzeju u Novom Sadu.

Raspadom jedinstvene neolitske kulture tokom treceg milenujuma dolazi do nastanka većeg broja posebnih kulturnih grupa, a formiranje kulture bronzanog doba koja je ogranicena samo na izvesne manje zone, uglavnom u Sremu i duž desne obale Dunava. Nalazi iz naselja i nekropola ove epohe pokazuju da stanovništvo Vojvodine dugo nije imalo sopstveno, originalno stvaralaštvo. Ono se mahom zadovoljavalo predmetima nabavljenim sa strane, razmenom ili podražavanjem oblika ostvarenih u kulturi susednih ilirskih i trackih plemena. Rimljani osvajaju oblast izmedu Drave i Save krajem I veka stare ere. Od ovog momenta podrucje današnjeg Srema uključujuje se u rimsku politicku i kulturnu istoriju, a Banat i Bačka postaju granicne teritorije antičkog sveta.
Novouspostavljena granica Rimske države duž desne obale Dunava presecala je Vojvodinu i na njenom tlu oštro određivala antički od varvarskog sveta, odnosno rimsku civilizaciju s centrima na podrucju Srema od primitivne, još praistorijske dačko-keltsko-saramitske kulture u Banatu i Bačkoj. Iz decenije u deceniju, iz veka u vek sve više su se zaoštravale suprotnosti izmedu ova dva nepomirljiva sveta i dve kulture. U narednim vekovima područje današnjeg Srema postalo je u nekoliko mahova važno politicko, administrativno, kulturno i religijsko središte rimske države. Medutim, baš zato su se na drugoj strani, u Bačkoj i Banatu, okupljale najjace varvarske snage, najpre dačke i sarmatske, zatim kvadske, markomanske, gotske, hunske i, najzad, avarske i slovenske. Pocetkom II veka n. ere rimski car Trajan pokorio je Dačane (pretke današnjih Rumuna) i tad je najveci deo današnjeg Banata dospeo pod rimsku vlast.
Trajan je Banat naselio isluženim rimskim vojnicima, a na njegovom pobedničkom monumentalnom stubu u Rimu mogu se i danas videti pognute figure pokorenih banatskih domorodaca. Kad su Huni 441. osvojili i razorili Sirmium (današnja Sremska Mitrovica), severna granica carstva pomerena je daleko na jug. Time je period rimske vladavine u Sremu i delovima teritorije današnje Vojvodine bio završen. Velika seoba naroda, koja je zapocela u drugoj polovini IV veka, okoncana je tek krajem IX veka. Pred najezdom varvara u ovom periodu srušen je svet anticke civilizacije. Pred početkom IX veka podrucje današnje Vojvodine, gde je posle nestanka Avara ostala brojna slovenska populacija, pokušavali su da zaposednu Franci sa zapada i Bugari s juga. Nešto severnije nastaje Velikomoravska država, koja ce obuhvatiti i znatna prostranstva Panonije. Na tim prostorima, zahvaljujuci Ćirilu i Metodiju, zapocinje hrišcansko bogosluženje na slovenskom jeziku. Dolaskom Mađara u Panoniju, krajem IX veka, završava se velika seoba naroda. Na srednjeevropskom prostoru u tom razdoblju započinje srednjovekovna epoha. Posle doseljavanja Mađara, teritorija današnje Vojvodine postala je granično područje nove Ugarske države, izloženo jakim političkim i kulturnim uticajima Vizantije. Podrucje današnje Vojvodine pripadalo je u srednjem veku teritorijama više županija. Tokom XV i u prvim decenijama XVI veka u Sremu i južnom Banatu organizovana je odbrana južne ugarske granice sa Beogradom kao isturenim uporištem. Čitavo jedno stoleće to je bilo "predgrađe hrišćanstva", gde se branila Evropa od turskih napada. Posle Mohačke bitke Turska je pocela da osvaja Ugarsku, što je okoncano padom Budima (1541). U vreme kada se vodila borba za ugarski presto, u Banatu je Jovan Nenad 1526. godine poveo oslobodilacku borbu srpskog naroda. Osvojivši veći deo Ugarske, proglasio se carem u Subotici, stvorivši srpsko narodno jezgro, koje je, pod udarima ugarskog plemstva, nepunu godinu kasnije uništeno. Padom Banata (1552) čitavo područje današnje Vojvodine našlo se u okvirima Turskog carstva; ustrojen je turski administrativni i teritorijalni sistem. Srem i Bačka su potpali pod Budimski, a Banat pod Temišvarski pašaluk.

[Lady S]

U vreme turske vladavine seosko stanovništvo u ogromnoj vecini činili su Srbi. Većinu gradskog stanovništva predstavljali su muslimani, a bilo je i pravoslavnog stanovništva, pre svega Srba, zatim Grka i Cincara i, u manjem broju, Jevreja. Srpsko stanovništvo je 1557. godine došlo pod duhovnu ingerenciju obnovljene Pećke patrijaršije. Bilo je organizovano više eparhija. U vreme "dugog rata", koji je poveo Sveti savez hrišcanskih zemalja protiv Turske, Srbi su 1594. digli ustanak u Banatu i proterali Turke sa ovog i okolnih podrucja. Intervencijom turske vojske ustanak je posle nekoliko meseci ugušen. Turska je vladala Bačkom i većim delom Srema do Karlovackog mira (1699), dok su istočni Srem i Banat ostali u okvirima Turskog carstva do Požarevackog mira (1718 ). Posle Velike seobe Srbi su u Ugarskoj postali podanici Leopolda I Habsburškog (1640-1705). On je srpskom patrijarhu Arseniju III Čarnojeviću izdao tri osnovne privilegije - carske diplome. Privilegije su povlastice koje su habsburški vladari dali srpskoj crkvi i narodu krajem XVII veka i potvrdivali i delom modifikovali (Regulament) tokom XVIII veka.
U privilegijama je Srbima garantovana: sloboda veroispovesti i negovanja običaja, sloboda izbora crkvenih starešina, podizanje crkava, škola, manastira, te oslobadanje od plaćanja desetka katolickoj crkvi. Posle smrti patrijarha Arsenija III stvorena je Krušedolska (1708 ) a od 1713. godine Karlovačka mitropolija sa sedištem mitropolita u Sremskim Karlovcima. Za vreme austrijske okupacije severnog dela Srbije (1718-1739) došlo je do spajanja Beogradske i Karlovačke mitropolije. Kad je 1739. godine Srbija ponovo pala pod tursku vlast sedište mitropolije u Habsburškoj monarhiji vraćeno je u Karlovce. Na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima 1848. godine predstavnici srpskog naroda dodelili su mitropolitu Rajacicu titulu patrijarha. Tu su titulu zadržali njegovi naslednici sve do 1920, kada je izvršeno ujedinjenje Pravoslavne crkve u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Od 1849. do 1860. Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat predstavljali su posebnu politicko-teritorijalnu jedinicu u okviru Habsburške monarhije i za nju je, izmedu ostalog, jednim carskim dekretom bilo predvideno osnivanje posebne komore, takode sa sedištem u Temišvaru. Odlukom Velike narodne skupštine Vojvodine 25. novembra 1918. o prekidu veza Vojvodine sa Ugarskom, "kako u državnopravnom tako i u politickom i privrednom pogledu", i o njenom prikljucenju Kraljevini Srbiji, nastale su sasvim nove politicke i privredne okolnosti u razvitku Vojvodine. Medutim, period od prikljucenja Vojvodine Srbiji do danas obilovao je razlicitim statusnim promenama Vojvodine unutar Srbije, a ponekad i izvan nje.

[Lady S]

U periodu izmedu dva svetska rata status Vojvodine se kretao od potpune integrisanosti u Srbiju do njenog ukljucenja u Dunavsku banovinu. Drugi svetski rat donosi mnoge nevolje stanovništvu Vojvodine. Tada ona biva podeljena na Nemacki Banat, Madarsku Bačku i Hrvatski Srem. U ovom periodu naročito je stradalo stanovništvo Srema, a mnoga neprocenjiva kulturna dobra su nestala ili su popaljenja.
Nakon Drugog svetskog rata Vojvodina ulazi u sastav Srbije i Jugoslavije. Za prvi period postojanja ove države karakteristična je obnova i sveopšti razvoj koji nije zaobišao ni Vojvodinu. Tokom sedamdesetih godina Vojvodina dobija veći status autonomije i gotovo u istom periodu počinje kriza koja će se završiti ratom na prostorima bivše Jugoslavije. Od 1992. godine Vojvodina ulazi u sastav nove Jugoslavije i gubi dosta od prethodne autonomije. Poslednju deceniju XX karakterišu sankcije i privredna kriza, a sve kulminira 1999. godine kada dolazi do intervencije NATO pakta na Jugoslaviju. Neprocjenjiva je materijalna i ljudska šteta nanesena Vojvodini ovim poslednjim ratom, a u njoj narocito je stradao Novi Sad koji ostaje bez svojih mostova.

- sakupljeno sa neta -

[Solomun]

Vojvodina je teritorija koja je prosla poput rimskih provincija nakon najezde varvara u 4 i 5 veku, nakon "oslobodjenja" 1918, nesrecnog ujedinjenja sa srbijom, kada je cobanski potomak Karadjordjevic otimao zemlju, a katastrofa je pocela 1944 kada je elita vojvodine, 500 000 Nemaca, sto pobijena a sto proterana, a sa njima su otisli kasnije mnogi starosedeoci Srbi ka Zapadu jer nekada jedna od 10 najbogatijih regija Evrope je postajala sve slicnija okolini Leskovca. kada je na vlast dosla SPS i Geda, unistavanje je nastavljeno, a danas otetu zemlju kupuju tajkuni koji su dosli sa balkana i koji su se zahvaljujuci ratovima obogatili. Ne zaboravimo da je Vukovar razaran preko teritorije Vojvodine, i da je sa Vojvodinom postupano kao sa predgradjem Pozarevca, koji, da nije bilo hajduka i Turaka istoriju ne bi ni imao. kada se prodje od gradske juce u subotici do kule Hunjadi Janosa na Gardosu u Zemunu, oseti se balkanski sindrom. Umesto krsta krajputasa kraj puta su gomile smeca, umesto salasa rusevine, ...
...to je nasa ledina, nasa Vojvodina, jedna i jedina...
Sone, Odzaci

[Invisibleman]

Tokom istorije velike vojske su prolazile preko teritorije današnje Vojvodine. Preko Dunava išla je granica Rimskog carstva (Limes).
Tu su se nalazile mnogobrojne srednjevekovni utvrđeni gradovi Ugarske kraljevine. Prolazila je vojska sultana Sulejmana Veličanstvenog. Kako su nastajala i razvijala se mesta na tlu današnje Vojvodine. Ko ju je sve naseljavao tokom istorije. Vojvodina je bila poprište velikih bitaka između austrijske i turske vojske (Slankamen 1691, opsada Petrovaradina 1694, Bitka kod Sente 1697, bitka kod Petrovaradina 1716). U Karlovcima je 1699. godine zaključen "Karlovački mir" gde se u diplomatiji prvi put koristio "okrugli sto". Tu je i Rakocijev ustanak, Vojna granica, Revolucija 1848/49. Prvi i drugi svetski rat. Sremski front. Kod Buđanovaca je prvi put u istoriji 1999. godine oboren "nevidljivi" avion F-117a.

Kako to da ovih tema nema na jednom ovakvom forumu? Da li to znači da ne znamo svoju istoriju?!

[Turkmenbashi]

Tokom istorije, teritorijom današnje A.P. Vojvodine su upravljale mnoge države: Dakija, Rimsko carstvo, Država Gota, Hunsko carstvo, Kraljevstvo Gepida, Kraljevstvo Ostrogota, Kraljevstvo Lombarda, Vizantija, Avarski kaganat, Franačko kraljevstvo, Panonska Kneževina, Velika Moravska, Bugarsko carstvo, Makedonsko carstvo, Kraljevina Ugarska, Tursko carstvo, Habsburška Monarhija (Austrijsko carstvo, Austro-Ugarska).

Od 1918. godine, teritorija današnje A.P. Vojvodine je u sastavu Kraljevine Srbije, a potom i Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.

Ime

Ime Vojvodina na srpskom jeziku označava teritoriju kojom upravlja vojvoda. U srpskom jeziku se koriste još dve varijante imena Vojvodine, a to su: vojvodovina i vojvodstvo. U poljskom jeziku se danas takođe koristi naziv wojewodztwo kao oznaka za pokrajinu.

Ime Vojvodine potiče iz 1848. godine, kada se prostor današnje Vojvodine zvao Srpska Vojvodina (1848-1849) i Vojvodstvo Srbija (1849-1860). Od 1945. godine, u službenoj je upotrebi naziv "Vojvodina".

Što se tiče tri geografska i istorijska regiona koji čine današnju Vojvodinu, Banat je dobio ime po vladarskoj tituli "ban", odnosno po istorijskoj pokrajini nazvanoj Tamiški Banat, Bačka je dobila ime po gradu Baču, a Srem po antičkom gradu Sirmijumu (današnja Sremska Mitrovica).

Antički narodi

Prva praistorijska naselja na teritoriji Vojvodine su se pojavila pre oko 50.000 godina. Indoevropski narodi naselili su teritoriju današnje Vojvodine u tri migraciona talasa koji se datiraju u 4200., 3300. i 2800. godinu pre nove ere.

Pre rimskog osvajanja u prvom veku pre nove ere, teritoriju današnje Vojvodine su naseljavali indo-evropski narodi ilirskog (Panonci, Amantini, Breuci), tračkog (Agatirzi, Geti, Dačani) i keltskog (Skordisci, Boji, Eravisci) porekla.

Ilirski narodi su živeli u Sremu i Bačkoj, a trački narodi u Banatu. Od trećeg veka pre nove ere, na područje današnje Vojvodine se naseljavaju Kelti, koji ratuju protiv Dačana. Sredinom prvog veka pre nove ere, došlo je do velike bitke između Kelta i Dačana, koje je predvodio Burebista. Bitka se odigrala na donjoj Tisi, a poraženi Kelti su, posle bitke, napustili ove krajeve.

Po ilirskim Panoncima nazvana je kasnija rimska provincija Panonija, a po tračkim Dačanima provincija Dakija.

Rimska uprava

Ruševine carske palate Sirmijuma u Sremskoj Mitrovici

Rimljani su ovladali delom teritorije današnje Vojvodine (Sremom) u prvom veku pre nove ere, dok su Banat zauzeli u 2. veku, posle pobede nad Dačanima. Srem je pripao rimskoj provinciji Panoniji, a Banat provinciji Dakiji. Bačka se nije nalazila u sastavu Rimskog carstva, a u njoj je od 1. veka stanovao sarmatski (iranski) narod poznat kao Jazigi.

Šeste godine posle Hrista, ilirska plemena sa ovog područja su podigla veliki ustanak protiv rimske vlasti. Vođe ovog ustanka bili su Baton i Pines. Borba je trajala tri godine i Iliri su na kraju savladani.

Sirmijum (današnja Sremska Mitrovica) je bio veoma važan rimski grad. Bio je to ekonomski centar rimske pokrajine Panonije i jedan od četiri glavna grada Rimskog carstva. U Sirmijumu ili njegovoj okolini rođeno je šest rimskih careva: Decije Trajan (249-251), Aurelijan (270-275), Prob (276-282), Maksimilijan Herkulije (285-310), Konstancije II (337-361) i Gracijan (367-383). Ovi carevi su najverovatnije po poreklu bili romanizovani Iliri.

Od 103. godine, Srem je deo nove rimske provincije nazvane Donja Panonija, a od 296. godine deo provincije Panonija Sekunda (Panonija Druga). Panonija Sekunda je bila deo većih rimskih administrativnih jedinica poznatih kao Panonska dijeceza i Prefektura Ilirik, a svim ovim teritorijama upravljalo se iz Sirmijuma.

Pored Sirmijuma (Sirmium), u Sremu su postojali i drugi rimski gradovi, kao: Taurunum (Zemun), Burgenae (Novi Banovci), Rittium (Surduk), Acumincum (Stari Slankamen), Ad Herculae (Čortanovci), Cusum (Petrovaradin), Malata (Banoštor), Bononia (Banoštor ili Beočin), Bassiana (Donji Petrovci), Graio (Sremska Rača), itd. Na području Bačke nalazio se rimski Onagrinum (Begeč).

Seobe naroda

U trećem veku, germanski Goti i iranski Sarmati isteruju Rimljane sa teritorije Banata i naseljavaju se na tom području. Od sarmatskih plemena koja su stanovala na ovom području, poznati su Jazigi, Roksolani i Limigani. Oko 370. godine, Goti su pokorili Jazige, kojima se kasnije, u vreme hunskog osvajanja, gubi svaki trag.

Pošto su 375. godine upali u Evropu, Huni osvajaju gotsku državu i zauzimaju Banat, stavljajući pod svoju vlast plemena Gota i Sarmata. Spasavajući se pred Hunima, jedan deo Gota, do tada naseljenih po severnom Banatu, probio se preko Dunava i naselio u Trakiji. Na prelasku iz 4. u 5. vek, Goti kontrolišu Sirmijum, koji se 426. godine ponovo našao u rukama Istočnog rimskog carstva (Vizantije). U jednom od svojih pohoda, Huni uništavaju i spaljuju Sirmijum 446. godine.

Posle smrti hunskog vođe Atile, antihunska koalicija germanskih naroda predvođena Gepidima i njihovim kraljem Ardorihom, u odlučujućoj bici na reci Nedao u južnom Banatu srušila je moć hunske države. Preživeli hunski ratnici našli su tada spas u bekstvu prema obalama Crnog mora. Posle pobede nad Hunima, Gepidi na ovom području uspostavljaju svoju državu koja je u početku obuhvatala Banat i Transilvaniju, a kasnije takođe Bačku i Srem. Posle propasti Huna, Sirmijum i Srem su ponovo pod vlašću Vizantije, ali kasnije prelaze u ruke Istočnih Gota i Gepida. Za vreme vizantijske uprave, na teritoriji Srema je postojala vizantijska pokrajina Panonija, čiji je administrativni centar bio Sirmijum. Pod gepidskim kraljevima Thraustilom i Kunimundom, Sirmijum je bio središte gepidske države, a kralj Kunimund je u njemu kovao zlatnike.

557. godine, u Panonskoj niziji se pojavljuju Avari, koji su u savezu sa Langobardima porazili Gepide. Pošto su Langobardi napustili svoju zemlju i otišli u Italiju, Avari zauzimaju i teritorije koje su do tada držali Langobardi. Posle poraza Gepida, Sirmijum ponovo kontrolišu Vizantinci, ali ga osvajaju Avari 582. godine. Sledeće, 583. godine, u Sirmijumu izbija požar koji uništava grad. Posle toga, na području Srema pominje se bugarski poglavar Kuver, koji je vladao Sremom kao avarski vazal u 7. veku, dok se u 8. veku pominje avarski plemić Buta-ul, koji vlada Banatom i Bačkom. 796. godine, Franci nanose konačan poraz Avarima, kada je Pipin, sin franačkog vladara Karla Velikog, prodro do avarske prestonice na Tisi i uspeo da savlada otpor Avara i zapleni neprocenjivo avarsko blago, koje su oni dovlačili sa svojih pljačkaških pohoda.

Sloveni

Sloveni na području današnje Vojvodine u 6. veku

Slovenska plemena su naselila teritoriju današnje Vojvodine tokom 6. i 7. veka, pre prelaska Dunava i Save i naseljavanja na Balkansko poluostrvo. Preci ovih Slovena prvobitno su živeli negde između Huna i Gepida, a posle pada gepidske države, krenuli su sa Avarima prema zapadu i jugu. Prvi Sloveni na ovom području pomagali su Avarima u borbi tokom osvajanja Sirmijuma.

Među ovom slovenskom masom nalazili su se u najvećem broju preci današnjih Srba, koji su, koristeći slabost Vizantije, do 8. veka postepeno naselili Balkansko poluostrvo. Na području današnje Vojvodine živela su Slovenska plemena Bodrići (Bodriči), Severani, Braničevci i Timočani. U Topografiji Ugarske (Topographia Magni regni Hungarie) iz 1750. godine kaže se da su Bodrići po mišljenju nekih nazvani kasnije Srbi (Serbulijani, Serbli i Serblii). Srpski istoričar Konstantin Nikolajević ih smatra srpskim plemenom i navodi da su još 552. godine �Srblji-Bodrice i Slovenci� opustošili Ilirik �ugovorivši sa Gepidima slobodan prolaz kroz njihovu zemlju i prevoz preko Dunava�.

U 9. veku, posle propasti Avara, javljaju se i prvi oblici slovenske državnosti na ovom području. Prve slovenske države koje su upravljale teritorijom današnje Vojvodine bile su Bugarsko carstvo, Velika Moravska i Ljudevitova Panonska Kneževina. Za vreme bugarske uprave (9. vek), bugarski vojvoda Salan je vladao na teritoriji Bačke, a sedište njegovog vojvodstva je bio grad Titel. Drugi bugarski vojvoda, koji je vladao Banatom, zvao se Glad. Gladov potomak je bio banatski vojvoda Ahtum, poslednji vladar koji se suprotstavio uspostavljanju neposredne vlasti Ugarskog kraljevstva u 11. veku. Ahtum je bio pravoslavni hrišćanin.

Salanovo vojvodstvo u devetom veku

U jedanaestom veku, na teritoriji Srema je vladao Sermon, vazal makedonskog (bugarskog) cara Samuila. Sermon je kovao svoje zlatnike na području današnje Sremske Mitrovice. Pošto je Samuilovo carstvo poraženo od Vizantije, Sermon biva uhvaćen i ubijen, jer se nije hteo pokoriti novoj vlasti. Za vreme vizantijske uprave na teritoriji Srema je postojala vizantijska pokrajina nazvana Tema Sirmijum.

Ugarska uprava

Kraljevina Ugarska osvaja područje današnje Vojvodine između desetog i dvanaestog veka. Bačka se nalazi pod ugarskom vlašću od desetog veka, posle ugarske pobede nad vojvodom Salanom, dok se u Banatu i Sremu smenjuju ugarska, bugarska i vizantijska vlast. U Banatu se ugarska vlast ustaljuje u jedanaestom veku, posle poraza vojvode Ahtuma, a u Sremu u dvanaestom veku, kada ga Ugarska osvaja od Vizantije.

Stanovništvo srednjovekovne Ugarske bilo je etnički mešovito i uključivalo je Mađare, Slovene, Kumane, Sase, Sekelje, Jase, Vlahe, itd. Mađari su u početku činili vladajući sloj ugarskog društva, dok su kmetovi bili uglavnom Sloveni.

U 11. veku u Bačkoj se pominje Srbin Radovan, koji se istakao u toku dinastičkih borbi u ugarskoj vladarskoj porodici Arpad. Prvi poznati župan Bačke županije, zabeležen 1074. godine, imao je slovensko ime Vid. U dvanaestom veku, u toku borbi između Kolomana i Almoša pominju se srpski velikaši Uroš, Vukan i Pavle, koji su bili uz Almoša. Uticaj Srba u ugarskoj bio je velik i za vreme ugarskog kralja Gejze II (1141-1161). Pre Gejzinog punoletstva, ugarskom kraljevinom je stvarno upravljao kraljev ujak Beloš, sin srpskog velikog župana Uroša I i brat Jelene, kraljeve majke. Beloš je osnovao u Sremu i jedan manastir kod današnjeg Banoštora. O značaju srpskog stanovništva sa ovih prostora govori i činjenica da je drugi arhiepiskop samostalne srpske crkve, posle Svetog Save, bio Arsenije I Sremac, rođen u selu Dabar u Sremu, pored grada Slankamena.

U trinaestom veku, na području današnje Vojvodine nalazile su se sledeće ugarske županije: sremska i vukovska (u Sremu), bačka i bodroška (u Bačkoj), kao i kovinska, krašovska, tamiška i čanadska (u Banatu).

zmeđu 1282. i 1316. godine, srpski kralj Stefan Dragutin je vladao Sremskom kraljevinom, koja je obuhvatala delove današnje Centralne Srbije (Mačvu, Braničevo, Kučevo, Podrinje, itd), deo današnje Vojvodine (severna Mačva) i deo današnje Bosne i Hercegovine (Usora i Soli). Dragutinove rezidencije su se nalazile u gradovima Debrcu (u Mačvi, između Beograda i Šapca) i Beogradu. U to vreme, imenom Srem su nazivane dve teritorije: Gornji Srem (današnji Srem) i Donji Srem (današnja Mačva). Dragutinova Sremska kraljevina je u stvari obuhvatala Donji Srem, odnosno Mačvu. Gornjim Sremom je vladao drugi lokalni vladar, Ugrin Čak, čije su se rezidencije nalazile u gradovima Iloku i Požegi. Pored Gornjeg Srema, Ugrin Čak je takođe vladao Slavonijom, delom Bačke i delom Banata. Usled kolapsa centralne vlasti u Ugarskoj u ovo doba, Stefan Dragutin i Ugrin Čak su bili faktički nezavisni vladari. Stefan Dragutin je umro 1316. godine, a posle njegove smrti, Sremskom kraljevinom je vladao njegov sin, kralj Vladislav II (1316-1325). Vladislava II je porazio kralj Srbije Stefan Dečanski 1324. godine, i posle toga područje njegove Sremske kraljevine postaje predmet sporenja između Srbije i Ugarske. Ugrin Čak je umro 1311. godine, a teritorije kojima je vladao posle njegove smrti dolaze pod upravu ugarskog kralja.

Iako su Srbi na teritoriji Vojvodine bili deo starosedelačkog slovenskog stanovništva (posebno u Sremu), veći broj Srba počinje da se naseljava na ovo područje počevši od četrnaestog veka. Neposredno pred otomansko osvajanje ovih prostora, Srbi su činili znatan deo stanovništva današnje Vojvodine.

U prvoj polovini petnaestog veka, neki gradovi i mesta na teritoriji današnje Vojvodine (i panonskog dela Beograda) bili su u posedu srpskih despota Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića. U posedu Stefana Lazarevića bila su sledeća mesta: Zemun, Slankamen (danas Stari Slankamen), Kupinik (danas Kupinovo), Mitrovica (danas Sremska Mitrovica), Bečej (danas Novi Bečej), Veliki Bečkerek (danas Zrenjanin) i Apatin. Ova mesta su takođe bila u posedu Đurđa Brankovića, koji je, pored navedenih gradova, u posedu imao i sledeća mesta: Stari Bečej (danas Bečej), Kulpin, Čurug, Sveti Petar, Perlek, Peser, Petrovo Selo (danas Bačko Petrovo Selo), Arač, Vršac, itd.

Posle otomanskog osvajanja Srbije (1459. godine), srpski despoti su nastavili da vladaju na teritoriji današnje Vojvodine (uglavnom u Sremu), tada pod upravom Ugarske, kao vazali ugarskih kraljeva. Rezidencija srpskih despota nalazila se u gradu Kupiniku (današnje Kupinovo) u Sremu, a ostala važna mesta u njihovom posedu su uključivala Slankamen, Berkasovo, Bečkerek, itd. Imena srpskih despota u Sremu su sledeća: Vuk Grgurević (1471-1485), Đorđe Branković (1486-1496), Jovan Branković (1496-1502), Ivaniš Berislav (1504-1514) i Stevan Berislav (1520-1535). Poslednji titularni despoti Srbije, Radič Božić (1527-152 i Pavle Bakić (1537) nisu vladali na teritoriji današnje Vojvodine, već su imali posede na teritoriji današnje Rumunije i Mađarske. Prema narodnoj tradiciji, (nezvanični) srpski despot bio je i Stefan Štiljanović (1537-1540), čija se rezidencija nalazila u gradu Moroviću u Sremu. Činjenica da su despoti Srbije vladali prostorom današnje Vojvodine, kao i prisustvo većinskog srpskog stanovništva na ovom području, razlog su što se u mnogim istorijskim izvorima i mapama nastalim između petnaestog i osamnaestog veka teritorija današnje Vojvodine pominje pod imenom Rascija (Raška, Srbija) i Mala Raška (Mala Srbija).

Car Jovan Nenad i Radoslav Čelnik

Srpsko carstvo Jovana Nenada

Ubrzo posle Mohačke bitke (1526. godine) i vojnog poraza koji je Ugarskoj nanelo Otomansko carstvo, na istorijsku scenu izlazi samozvani srpski car, Jovan Nenad. Uz pomoć vojske prvobitno sastavljene od srpskih plaćenika, Jovan Nenad uspostavlja svoju vlast u Bačkoj, severnom Banatu i delu Srema i stvara jednu prolaznu nezavisnu državu, čiji je glavni grad bila Subotica.

Na vrhuncu moći, Jovan Nenad se u Subotici krunisao za srpskog cara. Ova srpska država bila je kratkog veka. Ugarski plemići su se udružili protiv Jovana Nenada i porazili njegovu vojsku u leto 1527. godine, a car Jovan Nenad je ubijen. Tokom vremena, car Jovan Nenad je postao legendarna figura za Srbe. Mnogi istoričari ga smatraju začetnikom današnje Vojvodine, a u Subotici mu je podignut spomenik sa natpisom: "Tvoja je misao pobedila" (ovo se tumači kao misao srpske samostalnosti u današnjoj Vojvodini u odnosu na Ugarsku/Mađarsku). Posle propasti careve države, Bačka i delovi Banata kojima je upravljao dolaze za kratko vreme ponovo pod ugarsku upravu, da bi ubrzo došli pod direktnu otomansku upravu.

Posle ubistva cara Jovana Nenada, dotadašnji vrhovni komandant njegove armije, Radoslav Čelnik, premestio se sa delom bivše careve vojske iz Bačke u Srem, kojim je tada upravljalo Otomansko carstvo. Čelnik je za sebe uzeo titulu sremskog vojvode i vladao Sremom od 1527. do 1530. godine kao otomanski vazal, a rezidencija mu se nalazila u gradu Slankamenu. Pošto je Čelnik raskinuo svoj savez sa Turcima i premestio se na habsburšku teritoriju, Srem dolazi pod direktnu otomansku upravu posle 1530. godine.

Otomanska uprava

Posle Mohačke bitke (1526. godine) i pada Banata (1552. godine), celokupna teritorija današnje Vojvodine, koja je do tada bila pod ugarskom upravom, potpada pod otomansku vlast. Srem je pod direktnom otomanskom upravom od 1526. godine (uključujući i period vazalnog Sremskog vojvodstva od 1527. do 1530. godine), dok se Bačka nalazi pod direktnom otomanskom upravom od 1541-1545. godine, a Banat od 1552-1556. godine.

Banat je u ime Otomanske imperije osvojio muslimanski Srbin Mehmed paša Sokolović, a u njegovoj vojsci bilo je tada 8.000 janičara i 100.000 akindžija, među kojima i 20.000 Srba. Uoči pohoda, Mehmed paša Sokolović je izdao proglas Srbima u Banatu, napisan ćirilicom na srpskom jeziku, kojim je Srbima obećao povlastice, znatna oslobođenja od nameta i poreza i punu zaštitu imovine i života.

Tokom otomanskog osvajanja i uspostave otomanske vlasti mađarsko i katoličko slovensko (šokačko) stanovništvo se uglavnom iselilo sa ovih prostora. Tokom otomanske vladavine, veći deo stanovništva Vojvodine činili su Srbi, koji su pretežno živeli u selima, dok je gradove nastanjivalo etnički i verski mešovito stanovništvo, koje je uključivalo Srbe, muslimane (Turci, islamizovani Srbi, Arapi), Rome, Grke, Cincare, Jevreje, itd. Severne delove regiona (okolinu Subotice) nastanjivali su Bunjevci, koji su se, posle Mohačke bitke, u nekoliko faza nastanjivali na ovom području. Neki islamizovani Srbi bili su, tokom otomanske uprave, i na visokim administrativnim položajima, kao na primer beg Malković, koji je bio prvi otomanski upravitelj Bečkereka ili Hasan paša Predojević, koji je bio upravitelj Segedinskog sandžaka 1592. godine.

Posle obnove Pećke patrijaršije 1557. godine, koje je izdejstvovao Mehmed paša Sokolović, pravoslavni Srbi sa područja Vojvodine došli su pod njenu jurisdikciju, a poglavar patrijaršije imao je tada titulu "patrijarha Srba, Bugara, pomorskih i severnih strana". Sedišta pravoslavnih episkopija organizovanih na području današnje Vojvodine nalazila su se tada u Krušedolu (Srem), zatim Segedinu (Bačka), kao i tri sedišta episkopija na području Banata, u Vršcu, Bečkereku i Temišvaru.

Pećka patrijaršija (16-17. vek)

Neki gradovi Vojvodine imali su u otomanskom periodu većinsko srpsko stanovništvo, neki većinsko muslimansko, a neki stanovništvo mešovitog sastava. Po podacima iz 1545. godine, najveći grad u Otomanskoj imperiji sa većinskim srpskim stanovništvom bili su Sremski Karlovci, koji su tada imali 547 hrišćanskih domova. Važno muslimansko naselje bila je Sremska Mitrovica, u kojoj je po podacima iz 1572. godine bilo 598 muslimanskih i 18 hrišćanskih domova. U to vreme u Mitrovici se nalazilo 17 džamija i nijedna hrišćanska crkva. Bečkerek (današnji Zrenjanin) bio je tada jedno od najznačajnijih naselja u Banatu, a zbog zasluga koje su mu lokalni bečkerečki Srbi učinili prilikom osvajanja Banata, Mehmed paša Sokolović pretvorio je ovaj grad u svoju zadužbinu (vakuf), a njegove stanovnike oslobodio od svih vojnih nameta. U gradu Somboru bilo je u otomansko doba 14 muslimanskih bogomolja, od kojih su pet bile džamije, a ostale mahalski mesdžidi.

U svim naseljima mogle su se videti džamije, a u značajnijim gradovima su se nalazile zgrade sedišta vlasti, kupatila, turske škole i druge javne zgrade, dok su se u glavnoj ulici (čaršiji) nalazile glavne trgovačke i zanatske radnje.

Otomansko carstvo bilo je podeljeno na provincije (pašaluke), koje su se delile u manje upravne jedinice - sandžake. Na teritoriji Banata postojala je turska provincija pod imenom Temišvarski pašaluk, dok su se na teritoriji Srema i Bačke nalazili Sremski sandžak i Segedinski sandžak. Oba sandžaka su u početku bila u sastavu Budimskog pašaluka, da bi Segedinski sandžak kasnije bio uključen u Jegarski pašaluk. U drugoj polovini 16. veka, istočni deo Banata je, za kratko vreme, bio pod upravom vazalne otomanske kneževine Transilvanije, koja je na ovom području organizovala administrativnu pokrajinu poznatu kao Lugoški i karansebeški Banat.

Srbi u Banatu su podigli veliki ustanak protiv turske vlasti 1594. godine, a carevina im se osvetila spaljivanjem moštiju Svetog Save � najveće srpske relikvije, koju su poštovali čak i muslimani srpskog porekla. Ovo je bio jedan od najvećih ustanaka u srpskoj istoriji, a svakako najveći pre Prvog srpskog ustanka koji je predvodio Karađorđe.

Posle austrijskog osvajanja Vojvodine, gotovo celokupno muslimansko stanovništvo se iselilo sa ovih prostora, a neki od njih su se posle toga naselili u Bosni i Hercegovini, uglavnom u njenim severnim delovima i dolini reke Bosne, gde su bili poznati kao "Unđurovci" (izbeglice iz Ugarske). Njihova znatnija naselja imala su urije (opštinske utrine), kao u Vojvodini. Austrijanci su na području Vojvodine uništili i gotovo sve tragove islamske kulture, a prva džamija u Vojvodini nakon austrijskog osvajanja sagrađena je tek 2008. godine u Subotici, posle gotovo 3. veka.

Austrijska uprava

Posle Karlovačkog (1699) i Požarevačkog mira (1718 ), celokupna teritorija današnje Vojvodine dolazi pod austrijsku (habsburšku) vlast. Granicom iz 1699. godine, habzburzima je pripala Bačka i severozapadni deo Srema, dok su Banat i jugoistočni Srem ostali pod otomanskom upravom do 1718. godine, kada i oni dolaze pod austrijsku upravu. Veći deo Srema i delovi Bačke uključeni su tada u vojnu granicu (uključujući slavonsku, podunavsku i potisku sekciju vojne granice), a drugi delovi su došli pod civilnu (županijsku) vlast u okviru habsburške Ugarske. Za razliku od teritorija pod civilnom upravom, vojnom granicom upravljalo se direktno iz Beča.

Banat (poznat u ovo doba kao Tamiški Banat) je bio zasebna austrijska pokrajina između 1718. i 1778. godine. Pokrajina je bila pod vojnom upravom do 1751. godine, kada je u severnim delovima Tamiškog Banata uspostavljena civilna administracija, dok se južni delovi izdvajaju iz pokrajine i priključuju vojnoj granici (Banatska vojna granica). Posle ukidanja ove pokrajine severni delovi Banata postaju deo habsburške Ugarske, dok južni delovi ostaju u sastavu vojne granice do njenog ukidanja 1873. godine. Od 1744. godine, severni delovi Srema dolaze pod civilnu upravu i postaju deo habsburške pokrajine poznate kao Kraljevina Slavonija, u kojoj je po podacima iz 1790. godine živelo 46,8% Srba, 45,7% Hrvata, 6,8% Mađara i 0,7% Nemaca. Jugoistočni delovi Srema ostaju u sastavu vojne granice do 1882. godine. Veći deo vojne granice u Bačkoj ukida se i stavlja pod civilnu upravu 1750. godine, a u sastavu vojne granice ostaje jedino jugoistočni deo Bačke, poznat kao Šajkaška. Da bi umanjile nezadovoljstvo Srba zbog ukidanja Tamiškog Banata i dela vojne granice, austrijske vlasti formiraju u bačkom i banatskom potisju dva autonomna distrikta kao oblike lokalne srpske autonomije: Potiski krunski dištrikt sa sedištem u Bečeju, koji je postojao od 1751. do 1848. godine i Velikokikindski privilegovani dištrikt sa sedištem u Velikoj Kikindi, koji je postojao od 1774. do 1876. godine.

Iz ovog perioda su poznate i dve velike seobe Srba u Austrijsku carevinu (1690. i 1739. godine), kojima je pojačana brojnost srpskog stanovništva na području Vojvodine. Srbi su tada priznati za jednu od nacija Habsburške monarhije (Natio Rasciana) i priznato im je pravo na jedno posebno vojvodstvo, odnosno teritorijalnu autonomiju. Ovo pravo je, međutim, ostvareno tek u revoluciji 1848-1849. godine.

Za vreme austrijske uprave, Srbi sa područja Vojvodine su ostvarili crkvenu samostalnost u okviru Karlovačke mitropolije, koja je 1848. godine uzdignuta u rang patrijaršije. Jurisdikcija mitropolije je zahvatala područje od Jadranskog mora do Bukovine i od Dunava i Save do Gornje Ugarske, a karlovački mitropolit je imao crkvenu vlast nad pravoslavnim Srbima, Rumunima, Grcima i Cincarima, koji su živeli u granicama Habsburške monarhije.

Tokom Rakocijevog ustanka (između 1703. i 1711. godine), Vojvodina je bila poprište krvavog rata između mađarskih ustanika i Srba, koji su se borili na strani Habsburške monarhije. U ovom ratu su naročito stradali Srbi u Bačkoj. Rakocijevi ustanici su spaljivali srpska sela, a Srbe terali u progonstvo. Darvaš, glavni zapovednik vojnih odreda koji su se borili protiv Srba u Bačkoj, je zapisao: "Sva velika mesta Rascije i s ove i s one strane Dunava i Tise popalili smo". Procenjuje se da su rakocijevi ustanici tada ubili oko 100.000 Srba.

Tokom austrijske vladavine, na teritoriju Vojvodine su se, pored Srba, naselili i mnogi kolonisti, najviše Nemci i Mađari, ali takođe i Slovaci, Hrvati, Rusini, Rumuni i drugi. Zbog ove kolonizacije Srbi su izgubili apsolutnu etničku većinu na ovom području, a Vojvodina je postala jedno od etnički najmešovitijih regiona Evrope. Međutim, bilo je i odseljavanja iz Vojvodine; posle ukidanja potisko-pomoriške vojne granice, Srbi iz bačkog Potisja su se 1752. godine odselili u Rusiju (uglavnom na područje Nove Srbije i Slavenosrbije), a na područje Potisja se doseljavaju Mađari. Naročito mnogo Mađara se doselilo posle 1867. godine, kada je Ugarska dobila autonomiju u okviru Habzburškog carstva. Srbi su, međutim, i dalje ostali pojedinačno najbrojnija etnička grupa u Vojvodini, sve do druge polovine dvadesetog veka, kada su ponovo postali apsolutna većina.

Između šesnaestog i devetnaestog veka, Vojvodina je bila kulturno središte srpskog naroda. Posebno značajni kulturni centri bili su Sremski Karlovci, Novi Sad i fruškogorski manastiri. U prvoj polovini devetnaestog veka Novi Sad je bio najveći srpski grad (Oko 1820. godine, Novi Sad je imao oko 20.000 stanovnika, od kojih su dve trećine bili Srbi, a današnji najveći srpski grad, Beograd, nije dostigao približan broj stanovnika pre 1853. godine).

[Turkmenbashi]

Revolucije i srpska autonomija

Stevan Šupljikac (1786-1848 ), prvi vojvoda Srpske Vojvodine 1848. godine

Do 1848. godine habsburška Ugarska bila je potpuno feudalna teritorija u kojoj su vlastelini i plemići bili jedini vlasnici zemlje, zapovedali i sudili. Tadašnja aristokratija u Ugarskoj govorila je u kući nemački, a u inostranstvu francuski, smatrajući narodne jezike, pa i sam mađarski, "paorskim". Posle francuske revolucije, počela je u krugovima mađarske aristokratije sazrevati misao da bi mađarski jezik trebalo uvesti kao službeni jezik i to ne samo na području takozvane uže Ugarske, nego ga nametnuti kao zvanični jezik i u Hrvatskoj. Trebalo je preko mađarskog jezika afirmisati ne samo nacionalnu, nego i državnu misao.

Kada je u februaru 1848. godine buknula revolucija u Parizu, ona je brzo odjeknula, proširujući se i po ostatku Evrope. Već 13. marta buknula je revolucija u Beču, a dva dana kasnije, 15. marta, i u Pešti. Mađari su već 17. marta formirali revolucionarnu vladu, na čelu sa grofom Lajošem Baćanjijem, u koju su ušli svi istaknuti mađarski nacionalni prvaci. Mađarski jezik uveden je tada kao službeni u sve uprave u Ugarskoj, a hrvatski je dozvoljen samo u Hrvatskoj, i to samo u lokalnoj samoupravi.

3. aprila, delegacija vojvođanskih Srba krenula je u Požun, da novoj mađarskoj vladi dostavi zahteve Srba za ravnopravnim položajem u Ugarskoj. 9. aprila, srpska delegacija sastala se sa Lajošem Košutom, a ovaj susret smatra se presudnim za tadašnje pogoršanje srpsko-mađarskih odnosa. Košut je tada rekao srpskoj delegaciji da u Ugarskoj postoji samo jedan politički narod, mađarski, i da su svi ostali stanovnici zemlje članovi ovog političkog naroda. Ako bi, mislio je on, u političkom smislu priznali Srbe za narod, onda bi oni trebalo da imaju i svoju vladu. Kada je na ovo član srpske delegacije, Đorđe Stratimirović, odgovorio da se Srbi nikako ne mogu zadovoljiti shvatanjem da u Ugarskoj postoji samo jedan narod, i da će Srbi, ako im se ne priznaju prava, morati da traže ovo priznanje na drugom mestu, Košut je rekao da ova izjava znači isto što i veleizdaja, te je ljutito izjavio da sada samo mač može rešavati spor između Srba i Mađara, na šta je Stratimirović odgovorio da Srbin nikad nije bio kukavica.

Posle neuspelih pregovora, došlo je do nemira u vojvođanskim gradovima, kojom prilikom su Srbi spalili matične knjige vođene na mađarskom jeziku. Što je mađarska vlada bila nepopustljivija prema umerenim srpskim zahtevima, to su ovi zahtevi postajali radikalniji. U prvim srpskim zahtevima ne spominju se ni vojvoda ni vojvodina ni autonomija, ali će to veoma brzo postati glavne tačke srpskih zahteva. Mitropolit Rajačić sazvao je za 1. maj Veliku narodnu skupštinu u Sremskim Karlovcima (Majska skupština), na kojoj se skupilo oko 10-15.000 ljudi. Na skupštini je tada proglašena autonomna Srpska Vojvodina, koja se sastojala od Srema, Bačke, Banata i Baranje. Za vojvodu je izabran Stevan Šupljikac, Karlovačka mitropolija je uzdignuta na rang patrijaršije, a tadašnji mitropolit, Josif Rajačić, proglašen je za srpskog patrijarha. Izabran je narodni odbor kao privremena vlada Srpske Vojvodine. Odluke Majske skupštine potvrđene su kasnije od strane austrijskog dvora.

Mađarska vlada je ceo ovaj pokret srpskog naroda proglasila buntovničkim i rešila da ga slomi vojnički. Srbi su pružili energičan otpor i u današnjoj Vojvodini je besneo pravi rat. Vojvođanskim Srbima došli su u pomoć dobrovoljci iz Kneževine Srbije, na čelu sa vojvodom Stevanom Knićaninom. Nepopustljivost mađarske vlade iskoristilo je srpsko vođstvo, na čelu sa patrijarhom Rajačićem. Kad je austrijski car proglasio Mađare za buntovnike, srpske trupe iz Vojvodine uključile su se u carsku vojsku i učestvovale su u gušenju revolucije u Ugarskoj.

Vojska Srpske Vojvodine kontrolisala je u početku Srem, kao i južne delove Banata i Bačke, da bi u toku ofanzive u januaru 1849. godine pod svoju kontrolu stavila veći deo teritorije proklamovanih granica Srpske Vojvodine, sa izuzetkom Subotice i Baranje. Pod kontrolom vojske Srpske Vojvodine bio je tada i centralni Banat sa gradom Temišvarom, koji se nije nalazio u okviru proklamovanih granica Srpske Vojvodine. Administrativni centar Srpske Vojvodine bili su, u početku, Sremski Karlovci, da bi upravno sedište kasnije bilo premešteno u Zemun, Veliki Bečkerek i Temišvar.

Posle poraza mađarske revolucije, odlukom austrijskog cara, u novembru 1849. godine, formirana je jedna zasebna austrijska pokrajina nazvana Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat (Wojwodschaft Serbien und Tamisch Banat), koja se sastojala od delova Banata, Bačke i Srema. Pokrajinom je upravljao austrijski guverner, čije se sedište nalazilo u Temišvaru, a titula vojvode je pripadala austrijskom caru. Službeni jezici Vojvodstva Srbije bili su nemački i ilirski (srpski).

Za razliku od Srpske Vojvodine proglašene 1848. godine, Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat nije obuhvatalo južne delove Srema, Banata i Bačke, naseljene brojnim srpskim stanovništvom, koji su ostavljeni u sastavu vojne granice, a pokrajini su priključeni istočni delovi Banata naseljeni rumunskim stanovništvom, tako da je stanovništvo ove pokrajine bilo mešovitog sastava. Srbi su bili nezadovoljni ovakvim Vojvodstvom, a naročito su bili pogođeni patrijarh Josif Rajačić i konzervativni krugovi zajedno sa svojom politikom oslonca na Beč, te je njihov ugled naglo opadao.

Lokalni organi bili su u svemu potčinjeni Ministru unutrašnjih poslova u Beču. Svi viši činovnici bili su Nemci ili ponemčeni Česi. Srbi su u administraciji imali više činovnika nego ranije, ali njihovo učešće nije bilo onoliko koliko su želeli. Od 1849. godine, porez plaćaju svi, a postoji i jednakost pred sudovima, feudalni aparat je zamenjen građansko-administrativnim. Započinje industrijalizacija, a vladaju načela slobodne privrede.

Pokrajina Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat je ukinuta 1860. godine a veći deo njene teritorije (Banat i Bačka) je priključen habsburškoj Ugarskoj, sa izuzetkom Srema koji je priključen Kraljevini Slavoniji. Srbi i Rumuni sa teritorije vojvodstva protivili su se tada ukidanju pokrajine, dok su Nemci i Mađari podržali njeno ukidanje.

Granice Srpske Vojvodine proglašene 1848. godine

Austro-Ugarska uprava

Svetozar Miletić

1867. godine, Austrijsko carstvo je transformisano u Austro-Ugarsku, a Ugarska postaje jedan od dva autonomna dela nove države. Zasebne austrijske krunovine Hrvatska i Slavonija ujedinjuju se tada u jedinstvenu krunovinu nazvanu Hrvatska-Slavonija, koja postaje autonomni deo Ugarske 1868. godine. Vojna granica u Banatu i Bačkoj ukida se 1873. godine i priključuje Ugarskoj, a vojna granica u Sremu ukida se 1882. godine i priključuje Hrvatskoj-Slavoniji, posle čega celokupna teritorija Srema, Bačke i Banata dolazi pod civilnu (županijsku) vlast. Na području Banata postojale su županije Torontalska sa sedištem u Velikom Bečkereku, Tamiška sa sedištem u Temišvaru i Krašovsko-Severinska sa sedištem u Lugožu, na području Bačke Bačko-Bodroška sa sedištem u Somboru, a na području Srema Sremska sa sedištem u Vukovaru. Sremska županija bila je u sastavu Hrvatske-Slavonije, a ostale županije u sastavu takozvane uže Ugarske.

Vlada autonomne Ugarske nastavlja nacionalnu politiku iz doba revolucije, nasilno se nameće mađarski jezik i sprovodi se mađarizacija nemađarskog stanovništva. Po podacima iz 1840. godine, procenat Mađara u Ugarskoj iznosio je 37%, a usled navedenih mera ugarske vlade, ovaj procenat se popeo na 48% u 1910. godini. Menja se i sastav stanovništva na području Vojvodine, gde se smanjuje procentualno učešće Srba, a povećava procentualno učešće Mađara, delom zbog naseljavanja Mađara iz drugih delova tadašnje Ugarske, a delom zbog pomađarivanja nemačkog, jevrejskog, slovačkog, bunjevačkog i drugog stanovništva.

Politički predstavnici srpskog naroda nisu se slagali sa novim položajem Srba i Vojvodine i nastavili su političku borbu za kulturnu i teritorijalnu autonomiju. Najznačajniji politički vođa vojvođanskih Srba bio je Svetozar Miletić, koji je zbog svoje borbe za prava srpskog i drugih nemađarskih naroda tadašnje Ugarske uhapšen i poslat na robiju.

Kraljevina Jugoslavija

Posle propasti Austro-Ugarske, 29. oktobra 1918. godine, stvorena je Država Slovenaca, Hrvata i Srba sa sedištem u Zagrebu, kojoj je pripadao i Srem, a u Banatu je 31. oktobra proglašena kratkotrajna Banatska republika (trajala je nekoliko dana) sa sedištem u Temišvaru. Srbi na području Vojvodine organizuju Srpske narodne odbore (prvi ovakav odbor organizovan je u Velikom Bečkereku 31. oktobra), koji su bili organizacioni oblik narodnog pokreta za prisajedinjenje, a koji su imali za cilj da vrše lokalnu vlast i da se brinu o bezbednosti građana i njihove imovine. Centralni Srpski narodni odbor bio je organizovan u Novom Sadu, a na njegovom čelu bio je Jaša Tomić. Srpska vojska je posela teritoriju Vojvodine između 5. i 14. novembra, a posle potpisivanja Beogradskog primirja i uspostave demarkacione linije, srpska vojska je kontrolisala Srem, veći deo Banata, Bačku i Baranju.

U organizaciji Srpskog narodnog odbora iz Novog Sada sazvana je Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, koja 25. novembra 1918. godine u Novom Sadu proglašava prisajedinjenje ovih regiona Kraljevini Srbiji. Na Velikoj narodnoj skupštini bili su zastupljeni skoro svi brojniji narodi Vojvodine (izuzev Rumuna), s tim da neki narodi nisu bili zastupljeni s onim brojem predstavnika koji bi bio srazmeran brojnosti tih naroda na području Banata, Bačke i Baranje. Velika narodna skupština brojala je ukupno 757 delegata, od kojih je bilo 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 6 Nemaca, 3 Šokca, 2 Hrvata i 1 Mađar. 24. novembra, dan pre sazivanja Velike narodne skupštine u Novom Sadu, održan je Veliki narodni zbor u Rumi na kome je proglašeno prisajedinjenje Srema Kraljevini Srbiji.

Izvodi iz govora Jaše Tomića na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu:

"Kosovski mučenici! Sretno vam Oslobođenje! Nikada u životu nisam bio toliko uzdrhtan kao u ovom trenutku. A vidim vam na licu, da ste i vi tako uzdrhtani. Mi nismo sami. Zar može biti, a da i vi ne vidite, kako se u ovoj dvorani nalazi i srpska petstogodišnja istorija, do sada tužna a sada ozarena i nasmejana. Može li biti a da vi ne vidite u zraku ove dvorane naše velike mrtve, duh njihov. Može li biti da i vi ne vidite, kako na prozorima ove dvorane udaraju pahuljice beloga snega, a u tim pahuljicama je duh onih, koji se nisu još ni rodili i koji će tek doći, duh budućnosti naše. Mi nismo ovde danas sami."

Govoreći o odluci da se Vojvodina priključi Srbiji, Tomić kaže:

"Jesmo li dobro uradili? Ako pitamo srce, kazaće, učinili ste po meni; ako pitamo pamet, i ona će nam to kazati."

Pored odluke o prisajedinjenju Kraljevini Srbiji, Velika narodna skupština u Novom Sadu je takođe donela odluku o formiranju pokrajinske vlade (narodne uprave) i pokrajinske skupštine (velikog narodnog saveta) za Banat, Bačku i Baranju. Za predsednika narodne uprave izabran je dr Jovan Lalošević, a za predsednika velikog narodnog saveta dr Slavko Miletić. Narodna uprava za Banat, Bačku i Baranju bila je aktivna sve do 11. marta 1919. godine, kada je održala svoju poslednju sednicu.

1. Decembra 1918, proglašeno je ujedinjenje Kraljevine Srbije (u čijem sastavu su tada bili Banat, Bačka i Baranja, kao i Srem) sa Državom Slovenaca, Hrvata i Srba i formiranje nove jedinstvene države pod nazivom Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije poznate kao Kraljevina Jugoslavija, a 1919. godine je novo kraljevstvo (sa teritorijom današnje Vojvodine u svom sastavu) i međunarodno priznato. Mirovnim ugovorima u Versaju (1919. godine) i Trijanonu (1920. godine) određene su granice nove države prema Rumuniji i Mađarskoj. Prema ovim mirovnim ugovorima, teritorija Banata podeljena je između Kraljevstva SHS, Rumunije i Mađarske, dok je teritorija Bačke i Baranje podeljena između Kraljevstva SHS i Mađarske. Zbog neslaganja sa odlukom mirovne konferencije prema kojoj su severni delovi Baranje i Bačke pripali Mađarskoj, deo stanovništva ovih teritorija proglasio je stvaranje kratkotrajne Baranjsko-Bajske republike, za čijeg je predsednika izabran Petar Dobrović.

Karta Dunavske banovine (1937. godine)

Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca bilo je u početku podeljeno na okruge i županije, a okružni centri na području Vojvodine bili su Novi Sad (Bačka i Baranja), Veliki Bečkerek (Banat) i Vukovar (Srem). Od 1922. godine, zemlja se administrativno delila na oblasti, a na području Vojvodine bile su sledeće oblasti: Bačka oblast sa sedištem u Novom Sadu (zapadni deo Bačke i Baranja), Sremska oblast sa sedištem u Vukovaru (Srem), Beogradska oblast sa sedištem u Beogradu (Grad Beograd, deo Šumadije, zapadni deo Banata i istočni deo Bačke) i Podunavska oblast sa sedištem u Smederevu (deo Šumadije i istočni deo Banata). Od 1929. godine, zemlja je podeljena na banovine (pokrajine), a područje Vojvodine je uglavnom pripalo Dunavskoj banovini sa sedištem u Novom Sadu, koja je obuhvatala Bačku, Baranju, veći deo Banata i Srema, kao i deo Šumadije i Braničeva. Gradovi Zemun i Pančevo nisu bili u sastavu Dunavske banovine, već su pripadali zasebnoj Upravi Grada Beograda. Kada je formirana Banovina Hrvatska 1939. godine, šidski i iločki srez su izdvojeni iz Dunavske banovine i priključeni Banovini Hrvatskoj. Etnički sastav Dunavske banovine bio je sledeći: Srbi i Hrvati (56,9%), Mađari (18,2%), Nemci (16,3%) i drugi.

Između dva svetska rata, na području Vojvodine delovao je politički pokret koji je zagovarao političku i ekonomsku autonomiju Vojvodine. Ovaj pokret su predvodili vojvođanski Srbi, a istaknuti predstavnici pokreta bili su Duda Bošković i Joca Lalošević. Ideju autonomne Vojvodine takođe će prihvatiti i Komunistička Partija Jugoslavije, koja će je i realizovati posle Drugog svetskog rata.

Drugi svetski rat

Posle aprilskog rata i vojnog sloma Kraljevine Jugoslavije 1941. godine, područje današnje Vojvodine je okupirano od strane Sila Osovine i podeljeno u tri okupacione zone. Bačka i Baranja su priključene Hortijevoj Mađarskoj, dok je Srem priključen takozvanoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Krnja Dunavska banovina (uključujući Banat i Šumadiju) postojala je kao deo Nedićeve Srbije između 1941. i 1944. godine, a upravni centar banovine je bilo Smederevo. Banat je, međutim, iako formalno u sastavu Nedićeve Srbije, faktički predstavljao posebnu autonomnu oblast kojom je upravljala nemačka nacionalna manjina.

Tokom rata, okupatori su počinili brojne zločine na teritoriji Vojvodine, a naročito je mnogo stradalo srpsko, jevrejsko i romsko stanovništvo. Teror i fizičko uništenje nedužnog naroda, privredna pljačka, opšta obespravljenost, beda i očaj karakterisali su četvorogodišnju okupaciju. U toku okupacije, u Vojvodini je oko 50.000 ljudi ubijeno, a preko 280.000 je bilo internirano, hapšeno, zlostavljano i mučeno. Jedan od najtežih zločina okupatora bila je racija u južnoj Bačkoj 1942. godine, u kojoj je ubijeno oko 4.000 ljudi, uglavnom srpske, jevrejske i romske narodnosti.

Pokret otpora, koji su komunisti pokrenuli već u leto 1941. godine, nedovoljno pripremljen i osmišljen prema datim uslovima, pretrpeo je u Banatu i Bačkoj težak poraz, dok je u Sremu, posle solidnijih priprema, postepeno prerastao u opštenarodni ustanak. Na oslobođenoj teritoriji u Sremu organizovana je partizanska vlast, sa masovnim antifašističkim organizacijama, štampom i školstvom. Iskustva iz Srema u organizovanju oslobodilačke borbe prenesena su u leto 1944. godine u Banat, Bačku i Baranju, tako da je pre dolaska Crvene armije, oktobra 1944, ovde već bila ustrojena nova narodna vlast sa oslobodilačkim institucijama. U oružanoj borbi palo je 15.000 boraca, koji su se borili u mnogobrojnim partizanskim odredima, u 15. vojvođanskih brigada, svrstanih u tri divizije, kao i u drugim jedinicama NOVJ.

Posle 1944. godine

Granice Vojvodine iz 1945. godine

Granice Vojvodine iz 1945. godine

Vojvodina je oslobođena od okupacije 1944. godine, a region je politički obnovljen 1945. godine kao autonomna pokrajina u sastavu Srbije. Skupština izaslanika naroda Vojvodine 31. jula 1945. godine odlučila je u Novom Sadu da autonomna Vojvodina uđe u sastav Narodne Republike Srbije, što je na Trećem zasedanju AVNOJ-a 10. avgusta 1945. godine u Beogradu i ozakonjeno. Ovo se istorijski posmatra kao drugo prisajedinjenje Vojvodine Srbiji.

Umesto ranijeg imena (Dunavska banovina), pokrajini je vraćeno istorijsko ime � Vojvodina. Glavni grad pokrajine je ostao Novi Sad, a pokrajina je dobila današnje granice, koje uključuju Srem, Banat, Bačku i mali deo Mačve, na desnoj obali reke Save. Baranja i zapadni deo Srema pripali su tada Narodnoj Republici Hrvatskoj, dok su mali delovi Srema i Banata u blizini Beograda pripali užoj Srbiji.

U početku je Vojvodina imala ograničeni stepen teritorijalne autonomije, ali je ustavom SFRJ iz 1974. godine Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina dobila status sličan federalnim jedinicama SFRJ, iako je formalno ostala u okviru Socijalističke Republike Srbije. Vojvodina je tada imala sopstveni ustav, predsedništvo, ustavni i vrhovni sud, kao i druge institucije.

Posle dolaska na vlast Slobodana Miloševića, kao i takozvane jogurt revolucije iz 1988. godine, novi ustav Srbije iz 1990. godine menja položaj Vojvodine, koja gubi dotadašnji visoki (polufederalni) autonomni status i postaje autonomna pokrajina sa ograničenim stepenom teritorijalne autonomije u okviru Republike Srbije.

Posle demokratskih promena u Srbiji 2000. godine, Vojvodini je Omnibus zakonom iz 2002. godine dat malo veći stepen autonomije i poveren joj je određen broj različitih nadležnosti. Pokrajinska skupština je zatim usvojila simbole Vojvodine, grb (2002.) i zastavu (2004.), kao i pokrajinski statut (2008.), koji čeka potvrđivanje u republičkom parlamentu. Sa reorganizacijom državne uprave koja se očekuje u Srbiji, Vojvodina će biti jedan od 7 regiona koji će činiti Republiku Srbiju.

Literatura

1. Dr Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, Novi Sad, 1929.
2. Dr Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, knjige 1-3, Novi Sad, 1990.
3. Milan Tutorov, Mala Raška a u Banatu, Zrenjanin, 1991.
4. Milan Tutorov, Banatska rapsodija - istorika Zrenjanina i Banata, Novi Sad, 2001.
5. Drago Njegovan, Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji, Novi Sad, 2004.
6. Lazo M. Kostić, Srpska Vojvodina i njene manjine, Novi Sad, 1999.
7. Radmilo Petrović, Vojvodina - petnaest milenijuma kulturne istorije, Beograd, 2003.
8. Predrag Medović, Praistorija na tlu Vojvodine, Novi Sad, 2001.
9. Petar Milošević, Arheologija i istorija Sirmijuma, Novi Sad, 2001.
10. Jovan M. Pejin, Iz prošlosti Kikinde, Kikinda, 2000.
11. J. H. Šviker, Politička istorija Srba u Ugarskoj, Novi Sad - Beograd, 1998.
12. Veselin P. Dželetović, Poslednji srpski car, Beograd, 2007.
13. Čedomir Popov - Slavko Gavrilović, Evropska revolucija i srpski pokret 1848-1849, Beograd - Novi Sad, 1997.
14. Dragomir Jankov, Vojvodina - propadanje jednog regiona, Novi Sad, 2004.
15. Dimitrije Boarov, Politička istorija Vojvodine, Novi Sad, 2001.
16. Jelena Popov, Vojvodina i Srbija, Veternik, 2001.
17. Borislav Jankulov, Pregled kolonizacije Vojvodine u XVIII i XIX veku, Novi Sad - Pančevo, 2003.
18. Sigfrid Kaper, Srpski pokret u južnoj Ugarskoj 1848-1849, Beograd - Valjevo, 1996.
19. Čedomir Popov - Jelena Popov, Autonomija Vojvodine - srpsko pitanje, Sremski Karlovci, 2000.
20. Dejan Mikavica, Srpska Vojvodina u Habsburškoj monarhiji 1690-1920, Novi Sad, 2005.
21. Slavko Gavrilović, Srbi u Habsburškoj monarhiji (1792-1849), Novi Sad, 1994.
22. Vasilije Krestić, Iz prošlosti Srema, Bačke i Banata, Beograd, 2003.
23. Miodrag Milin, Vekovima zajedno (Iz istorije srpsko-rumunskih odnosa), Temišvar, 1995.
24. Milojko Brusin, Naša razgraničenja sa susedima 1919-1920, Novi Sad, 1998.
25. Dr Milenko Palić, Srbi u Mađarskoj - Ugarskoj do 1918, Novi Sad, 1995.
26. Njagu Đuvara, Kratka istorija Rumuna za mlade, Novi Sad, 2004.
27. Peter Rokai - Zoltan Đere - Tibor Pal - Aleksandar Kasaš, Istorija Mađara, Beograd, 2002.
28. Alen Dž. P. Tejlor, Habsburška monarhija, Beograd, 2001.
29. Jovan Pejin, Velikomađarski kapric, Zrenjanin, 2007.
30. Lazar Stipić, Istina o Mađarima, Novi Sad - Srbinje, 2004.
31. Dr Fedor Nikić, Mađarski imperijalizam, Novi Sad - Srbinje, 2004.
32. Dr Dimitrije Kirilović, Pomađarivanje naroda u bivšoj Ugarskoj, Novi Sad - Srbinje, 2006.
33. Dr Dimitrije Kirilović, Asimilacioni uspesi Mađara u Bačkoj, Banatu i Baranji, Novi Sad - Srbinje, 2006.
34. Danilo Urošević, Srbi u logorima Mađarske, Novi Sad, 1995.
35. Zvonimir Golubović, Racija u Južnoj Bačkoj 1942. godine, Novi Sad, 1991.
36. Aleksandar Veljić, Racija - zaboravljen genocid, Beograd, 2007.
37. Dr Milan Petrov, Bačka u revoluciji 1848-1849, Novi Sad, 1999.
38. Enciklopedija Novog Sada, sveska 5, Novi Sad, 1996.
39. Dragoslav Ognjanović, Deca buntovne ravnice, Novi Sad, 1984.
40. Vojvodina u borbi - zbirka članaka iz narodnooslobodilačke borbe, Novi Sad, 1951.
41. Dragan Brujić, Vodič kroz svet Vizantije, Beograd, 2004.
42. Istorijski atlas, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva - Zavod za kartografiju "Geokarta", Beograd, 1999.
43. Školski istorijski atlas, Zavod za izdavanje udžbenika Socijalističke Republike Srbije, Beograd, 1970.
44. Denis Šehić - Demir Šehić, Istorijski atlas Sveta, Beograd, 2007.
45. The Times History of Europe, Times Books, London, 2002.

[Turkmenbashi]

Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat

Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat je naziv za krunovinu Austrijskog carstva koja je postojala na području današnje Vojvodine između 1849. i 1860. godine. Krunovina je formirana u skladu sa privilegijama koje je austrijski car dao Srbima 1691. godine, a koje su priznavale pravo Srba na autonomnu teritoriju u okviru Habsburške Monarhije. Nekadašnje područje ove krunovine je danas podeljeno između Srbije, Rumunije i Mađarske

Nazivi

Na teritoriji krunovine su u službenoj upotrebi bila dva jezika: nemački i "ilirski" (srpski), a većina građanskih i vojnih zapovednika bili su Nemci, iako su u administraciji pokrajine u većem broju bili zastupljeni i Srbi. U oba službena jezika su se koristila dva različita naziva za krunovinu: "Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat" i "Srpska Vojvodina i Tamiški Banat" (odnosno na nemačkom: "Woiwodschaft Serbien und Temescher Banat" i "Die serbische Wojwodschaft und das temeser Banat").

Istorija

Patentom od 18. novembra 1849. godine, car je formirao Vojvodstvo Srbiju i Tamiški Banat od delova Srema (rumski i iločki srez), Bačke i Banata, u kojima su Srbi bili u većini, ali joj je priključio i istočni Banat sa rumunskom većinom, tako da je njen etnički sastav bio veoma složen. Iz teritorije vojvodstva bilo je izuzeto područje vojne granice, koju je naseljavalo brojno srpsko stanovništvo.

Austrijski car Franjo Josip I (Franz Joseph I) je za sebe uzeo titulu Veliki vojvoda Vojvodstva Srbije (Grosswojwod der Wojwodschaft Serbien), a vojvodstvo je bilo potčinjeno direktno Beču. Samom krunovinom je upravljao guverner (podvojvoda), kojeg je, kao svog namesnika, postavljao car (vojvoda), a sedište ovog guvernera se nalazilo u Temišvaru. Čak i pošto je Vojvodstvo Srbija ukinuto (1860. godine), Franjo Josif I je zadržao ovu titulu, a istu je nosio i njegov naslednik, car Karlo I, sve do 1918. godine, kada se habzburško carstvo raspalo. Vojvodstvo je služilo za uzor onome što su hteli i drugi narodi habzburške monarhije koji nisu imali svoje odvojene teritorije (na primer Slovaci).

31. decembra 1849. godine, od Varadinskog puka, Šajkaškog bataljona i 3. banatskog puka sačinjena je Banatsko-srpska zemaljska vojnička komanda sa sedištem u Temišvaru i pod komandom podvojvode.

Srbi su bili nezadovoljni ovakvim Vojvodstvom, a naročito su bili pogođeni patrijarh Josif Rajačić i konzervativni krugovi zajedno sa svojom politikom oslonca na Beč, te je njihov ugled naglo opadao. Na delu je bila germanizacija, policijska prismotra, svuda se nalazila vojska, bilo je zabranjeno studiranje u Pragu, itd.

U početku je podvojvoda bio Majerhofer, koga 1851. godine zamenjuje grof Koronini koji kontroliše i Vojvodstvo i nekadašnju Vojnu granicu. 1851. godine, Vojvodstvo je podeljeno na 5 okruga, koji su se delili na srezove, a ovi na opštine. Vojvodstvo dobija i vrhovni sud u Temišvaru.

Lokalni organi bili su u svemu potčinjeni Ministru unutrašnjih poslova u Beču. Svi viši činovnici bili su Nemci ili ponemčeni Česi. Srbi su u administraciji imali više činovnika nego ranije, ali njihovo učešće nije bilo onoliko koliko su želeli. Od 1849. godine, porez plaćaju svi, a postoji i jednakost pred sudovima, feudalni aparat je zamenjen građansko-administrativnim. Započinje industrijalizacija, a vladaju načela slobodne privrede. Srpsko građanstvo se nije najbolje snašlo.

Smanjuje se neprijateljstvo prema Mađarima, a povećava prema Nemcima. Sa Rumunima su odnosi i dalje loši zbog sporenja oko crkvene vlasti.

Za vreme Krimskog rata Srbi su živnuli zbog nade za oslobođenjem. Kada je 1859. godine došlo do austrijskog poraza u Italiji svi su se ponadali boljem: seljaci smanjenju poreza, građanstvo zatvaranju granice prema Austriji, itd. Knez Mihailo se zalaže za saradnju sa Mađarima, dok jedino još Crkva ostaje za dinastiju. Kao akt austrijskog popuštanja imenovan je za podvojvodu Josip Šokčević, a nemački jezik je odstranjen iz gimnazija. Da bi povratio svoj ugled, patrijarh Josif Rajačić postavlja zahteve. Sledi reakcija centralne vlasti iz Beča: novi guverner je Sen-Kanten, masovna hapšenja, zabrana trobojki, narodnih nošnji, itd.

Već u �Oktobarskoj diplomi� nema nigde ni reči o Vojvodstvu i Srbima. Da bi zadovoljio pretenzije Mađara, koji su bili na ivici da započnu novu pobunu, Car je u decembru 1860. ukinuo Vojvodstvo, na veliku radost Mađara i Nemaca, a ogorčenje Srba i Rumuna (Svetozar Miletić, �Na Tucin-dan 1860.�), što donosi još veće razočaranje u carsku politiku. Za utehu je car Srbima obećao očuvanje verskog, nacionalnog i jezičkog razvitka u skladu sa privilegijama.

Posle ukidanja krunovine, veći deo njene teritorije (Banat i Bačka) je priključen Ugarskoj, dok je Srem priključen Kraljevini Slavoniji, koja je tada takođe bila posebna krunovina.

Etnički sastav

Iako u početku Srbi nisu bili najbrojniji narod u Vojvodstvu (od njih su bili brojniji Rumuni), u vreme ukidanja Vojvodstva (1860. godine) najbrojniji narod u krunovini bili su Srbi.

1846. godine, etnički sastav teritorija koje će kasnije ući u sastav Vojvodstva Srbije bio je sledeći:

* Vlasi (Rumuni) = 417.000
* Srbi = 402.000
* Nemci = 352.000
* Mađari = 233.000
* Slovaci = 27.000
* Bugari = 24.000
* Jevreji = 16.000
* Romi = 12.000
* Rusini = 7.000
* Hrvati = 3.000
* Grci = 3.000

Prema popisu iz 1850-1851, etnički sastav krunovine bio je sledeći:

* Srbi, Bunjevci, Šokci i Hrvati = 386.906
o Srbi = 321.110
o Bunjevci i Šokci = 62.936
o Hrvati = 2.860
* Rumuni = 347.459
* Nemci = 335.080
* Mađari = 221.845
* Rusini = 39.914
* Slovaci = 25.607
* Bugari = 22.780
* Jevreji = 15.507
* Romi = 11.440
* Česi = 7.530
* Grci i Cincari = 2.820

Prema drugom izvoru, krunovina je 1850-1851 godine brojala 1.426.221 stanovnika, od čega:

* 397.459 (27,87%) Rumuna
* 335.080 (23,49%) Nemaca
* 321.110 (22,52%) Srba
* 221.845 (15,56%) Mađara

1860. godine, u Vojvodstvu je živelo 1.525.523 stanovnika, od kojih:

* 432.523 Srba
* 414.490 Rumuna
* 396.156 Nemaca
* 256.164 Mađara

Izvor: Dr Milenko Palić, Srbi u Mađarskoj - Ugarskoj do 1918, Novi Sad, 1995, strana 285.

Religija

1851. godine, u krunovini je živelo 1.426.221 stanovnika, od čega:

* Pravoslavci = 694.029 (48,66%)
* Katolici = 624.839 (43,81%)
* Luteranci = 51.724 (3,63%)
* Reformisti = 26.621 (1,87%)
* Jevreji = 16.252 (1,14%)
* Unijati i Jermenski Katolici = 12.756 (0,89%)

1857. godine, u krunovini je živelo 1.526.105 stanovnika, od čega:

* Katolici = 698.189 (45,75%)
* Pravoslavci = 691.828 (45,33%)
* Luteranci = 56.871 (3,73%)
* Reformisti = 29.281 (1,92%)
* Unijati i Jermenski Katolici = 26.244 (1,72%)
* Jevreji = 23.203 (1,52%)
* ostali = 489 (0,03%)

Upravna podela

U početku je krunovina bila podeljena na dva upravna okruga:

1. Bačka-Torontal
2. Temišvar-Karaš

Kasnije, krunovina je podeljena na pet upravnih okruga:

1. Lugož (1850 godine, ovaj okrug je brojao 229.363 stanovnika, od kojih: 197.363 Rumuna, 21.179 Nemaca, 8.305 Bugara, 1.505 Mađara, 612 Srba, itd)
2. Temišvar (1850 godine, ovaj okrug je brojao 316.565 stanovnika, od kojih: 159.292 Rumuna, 101.339 Nemaca, 34.263 Srba, 12.412 Mađara, 3.664 Bugara, 2.307 Šokaca, 1.650 Slovaka, itd)
3. Torontal (1850 godine, ovaj okrug je brojao 388.704 stanovnika, od kojih: 126.730 Nemaca, 124.111 Srba, 60.781 Mađara, 58.292 Rumuna, 11.045 Bugara, 3.752 Hrvata, 2.562 Slovaka, 1.421 Jevreja, itd)
4. Novi Sad (1850 godine, ovaj okrug je brojao 236.943 stanovnika, od kojih: 100.382 Srba, 45.936 Nemaca, 30.450 Mađara, 20.683 Slovaka, 13.665 Šokaca, 2.098 Jevreja, itd)
5. Sombor

Vladari

Velike vojvode: [1]

* Franc Jozef I, car Austrije i veliki vojvoda Vojvodstva Srbije (1849-1916).
* Karl I, car Austrije i veliki vojvoda Vojvodstva Srbije (1916-1918).

Napomena: iako je krunovina ukinuta 1860. godine, car Franc Jozef je zadržao titulu velikog vojvode do svoje smrti 1916. godine, a ovu titulu je nasledio i poslednji habsburški car, Karl I.

Guverneri:

* Ferdinand Majerhofer, guverner (1849-1851).
* Johan Koronini-Kronberg, guverner (1851-1859).
* Josip Šokčević, guverner (1859-1860).
* Karl Bigot de Sen-Kanten, guverner (1860).

Literatura

1. Dr Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, knjiga 3, Novi Sad, 1990.
2. Sima M. Ćirković, Srbi među evropskim narodima, Beograd, 2004.
3. Lazo M. Kostić, Srpska Vojvodina i njene manjine, Novi Sad, 1999.
4. Drago Njegovan, Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji, Novi Sad, 2004.
5. Dejan Mikavica, Srpska Vojvodina u Habsburškoj Monarhiji 1690-1920, Novi Sad, 2005.
6. Vasilije Krestić, Iz prošlosti Srema, Bačke i Banata, Beograd, 2003.
7. Milan Tutorov, Banatska rapsodija, Novi Sad, 2001.

[Turkmenbashi]

Vojvodina u Narodnooslobodilačkoj borbi

Aprila 1941. godine Vojvodina je okupirana i podeljena u tri okupacione zone: Srem su Nemci predali Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, Bačku i Baranju je anektirala Kraljevina Mađarska, dok je Banat potpao pod vlast domaćih Nemaca, mada je formalno pripadao Nedićevoj Srbiji. Teror i fizičko uništenje nedužnog naroda, privredna pljačka, opšta obespravljenost, beda i očaj karakterisali su četvorogodišnju okupaciju. U toku okupacije u Vojvodini je oko 50.000 ljudi ubijeno, a preko 280.000 je bilo internirano, hapšeno, zlostavljano i mučeno.[1]

Pokret otpora, koji su pokrenula Komunistička partija Jugoslavije, krajem 1941, pretrpeo je u Banatu i Bačkoj težak poraz, dok je u Sremu, posle solidnijih priprema, postepeno prerastao u opštenarodni ustanak. Na oslobođenoj teritoriji u Sremu organizovana je i partizanska vlast, sa masovnim antifašističkim organizacijama, štampom i školstvom. Iskustva iz Srema u organizovanju oslobodilačke borbe prenesena su u leto 1944. godine u Banat, Bačku i Baranju, tako da je pre dolaska Crvene armije, oktobra 1944, ovde već bila organizovana narodna vlast sa oslobodilačkim institucijama.

Okupacija i podela Vojvodine

Okupaciona podela Vojvodine 1941. godine

U kratkotrajnom Aprilskom ratu 1941. godine Vojvodinu su okupirale nemačke i mađarske fašističke snage. Banat je zauzeo nemački 41. motorizovani korpus, Bačku i Baranju mađarski 4. i 5. pešadijski i 1. oklopni korpus, a Srem nemačka 8. tenkovska i 16. motorizovana divizija 46. korpusa.

Ulazak neprijateljskih jedinica naišao je na punu podršku nemačke i mađarske nacionalne manjine u Vojvodini, i bio je prađen brojnim zločinima i deportacijom Srba, Crnogoraca, Jevreja i Roma. Samo u Alibunaru, Petrovgradu i Pančevu streljano je 3.000 ljudi; u Bačkoj i Baranji ubijeno je od 11. do 15. aprila preko 3.500 ljudi, uhapšeno oko 10.000, a iseljeno je preko 10.000 kolonizovanih dobrovoljaca iz Prvog svetskog rata.[1]

Okupator je organizovao koncentracione logore u Starom Bečeju, Bačkoj Topoli, Apatinu, Starom Vrbasu, Odžacima, Novom Sadu, Bačkoj Palanci, Titelu, Pančevu, Petrovgradu, Zemunu, Jarku, Sremskoj Mitrovici, Vukovaru, Kikindi i drugim mestima, a deportacija je vršena i u koncentracione logore u Mađarskoj, od kojih je najveći bio u Šarvaru.

Posle okupacije Bačku i Baranju anektirala je Kraljevina Mađarska, a aneksiju je, formalno, potvrdila mađarska skupština 16. decembra 1941. godine. Bačka je ušla u sastav Bačko-Bodroške županije, osim grada Horgoša koji je pripao Čongradskoj županiji, a Baranja je priključena Baranjskoj županiji. Novi Sad, Sombor, i Subotica proglašeni su slobodnim kraljevskim gradovima, i bili su neposredno podređeni mađarskoj vladi. Okupacionu vlast vršile su do 25. aprila trupe mađarske �Južne armije�, zatim Komanda vojno-upravne grupe Južne armije, a od 15. avgusta 1941. do oktobra 1944. godine vlast je vršila građanska uprava, potpomognuta mađarskom policijom i žandarmerijom.

Banat je u sistemu nemačke okupacione uprave sačinjavao posebno nadleštvo podbana Dunavske banovine za Banat, gde su vlast organizovali i vršili folksdojčeri. Nalazio se pod jurisdikcijom nemačkog vojnog zapovednika Srbije, kojem je bila neposredno raspoređena Oblasna vojno-upravna komanda 610, sa središtem u Pančevu. Kada je ona prebačena u Srbiju, u Banatu je ostala Okružna vojno-upravna komanda 823, sa središtem u Petrovgradu. U Banat su maja 1941. godine došle manje posadne jedinice, a pored njih bilo je oko 120.000 folksdočjčera, koji su tražili da se obrazuje �Slobodna država Banat� (nem. Freistaat Banat). U Banatu su se folksdojčeri organizovali u dobrovoljnu naoružanu formaciju �Dojče manšaft� (nem. Deutsche Mannschaft) koja je okupljala sva lica nemačke nacionalnosti muškog pola od 18. do 60. godina. Od tog ljudstva formirani su �Alarmni bataljoni� (nem. Alarminheiten), koji su do 1943. godine narasli na oko 6.000 ljudi, a znatan broj ljudstva je bio angažovan u Sedmoj SS diviziji �Princ Eugen�.

Srem je uključen u sastav Nezavisne Države Hrvatske. Pored delova nemačkog 750. pešadijskog puka 718. divizije, u Sremu su se nalazile ustaške i domobranske jedinice i folksdojčerske naoružane grupe.

Pripreme za ustanak

Neposredno pred rat u Vojvodini se nalazio Pokrajinski* komitet KPJ i Pokrajinski komitet SKOJ za Vojvodinu, sa oko 1.250 članova KPJ i oko 3.000 članova SKOJ. Pripremama za oružani ustanak rukovodio je PK KPJ na čelu sa Žarkom Zrenjaninom, a formiran je i Vojni komitet, kojim je rukovodio Radivoj Ćirpanov.

Sprovodeći odluke i zaključke sa Majskog savetovanja CK KPJ, u drugoj polovini juna formirani su vojni komiteti za Srem, Banat, Bačku i Baranju, počelo je stvaranje mesnih desetina udarnih i diverzantskih grupa po gradovima i selima, sakupljene su veće količine oružja, municije i sanitetskog materijala.

Na sastanku Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu, održanom 23. juna 1941. godine u Petrovgradu, formiran je Štab NOP odreda Vojvodine, koji je posle savetovanja u Stolicama, preimenovan u Glavni štab NOP odreda Vojodine. U sastav Štaba ušli su: Danilo Grujić, komandant, Toza Marković, politički komesar i Žarko Turinski, član.

Ustanak

Nekoliko dana posle odluke Politbiroa CK KPJ od 4. jula 1941. godine o početku oružane borbe protiv okupatora u Jugoslaviji, na sastanku Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu narod Vojvodine pozvan je da odmah počne sa oružanom borbom.

Do tada je u Vojvodini, u mesnim desetinama i diverzantskim grupama, obuhvaćeno u Banatu preko 4.000, u Bačkoj i Baranji preko 3.000 i u Sremu preko 2.000 ljudi.[1] Mesne desetine koje su formirali vojni ili partijski komiteti, bile su, delimično naoružane i delovale u bližoj okolini svojih sela. Zadaci mesnih desetina bili su: prikupljanje oružja i druge vojne opreme, izvođenje diverzantskih akcija, prihvat i skrivanje ilegalaca i ranjenika i sprečavanje dobrovoljnog odlaska na rad u Nemačku.

U toku 1941. godine u Vojvodini je formirano 12 partizanskih odreda, sa ukupno 400 boraca i desetak partizanskih grupa i desetina.

U Banatu je u julu formirano 9 partizanskih odreda: Aleksandrovački, Mokrinski, Kikindski, Melenački, Kumanački, Karađorđevački, Petrovgradsko-stajićevski, Dragutinovački i Prvi južnobanatski NOP odred, sa ukupno 240 boraca.

U Bačkoj je bila najjača Novosadska udarna grupa, a u novembru je formiran i Prvi šajkaški NOP odred.

U Sremu su u toku septembra formirani Fruškogorski i Podunavski NOP odred. Poseban uticaj na razvoj NOP u Sremu imao je beg grupe zatvorenika-komunista iz sremskomitrovačkog zatvora, izveden 22. avgusta 1941. godine, uz pomoć OK KPJ i OK SKOJ za Srem. među 32 zatvorenika nalazili su se, kasnije istaknute ličnosti NOP-a Vojvodine: Jovan Veselinov Žarko, Stanko Paunović Veljko, Slobodan Bajić Paja i drugi.

Specifičnost oružanog ustanka u Vojvoini je bio u tome šti je ova regija svojim geografsko-topografskim sklopom omogućavala okupatoru da se motorizacijom brzo prebacuje sa jednog na drugo područje. Ravnica i velike reke imale su znatnog uticaja na organizaciju i oblik borbe, na razvoj i održavanje oslobodilačkog pokreta. Okupator je u Vojvodini imao i punu podršku celokupne nemačke i dela mađarske nacionalne manjine.

I pored svih teškoća, partizanski odredi u Vojovdini su tokom 1941. godine, izvršili su preko 220 oružanih, diverzantskih i sabotažnih akcija. U preko 90 akcija banatski NOP odredi spalili su 200 vagona kudelje i preko 70 jutara zasejanih žitom, izvršili su napade na više policijskih posada, oštetili nekoliko vozova, porušiili mostove i dr. U Bačkoj je izvedeno oko 50 akcija paljenja žita i kudelje u reonu Novog Sada, Žablja, Sombora, Subotice i drugih mesta; sečeni su TT-stubovi, likvidirani okupatorski službenici i drugo. Sremski odredi izvršili su u širem reonu Fruške gore oko 30 akcija. Naročito značajan uspeh postigla je zemunska organizacija KPJ, koja je u NOP okupila antifašiste svih nacionalnosti. Njene oružane grupe izvele su do kraja 1941. godine preko 50 akcija.

Nemačka ofanziva u Bačkoj i Banatu

Nemci su krajem jula 1941. godine uputili delove 704. i 714. divizije u Banat, gde su zajedno sa tamošnjim okupacionim snagama i folksdojčerima razbili Južnobanatski, Petrovgradsko-stajićevski i Kikindsko-mokrinski NOP odred. Zbog toga su krajem avgusta i početkom septembra, NOP odredi u Banatu reorganizovani od devet u dva odreda: Kumanačko-melenački i Karađorđevačko-aleksandrovački NOP odred.

U Bačkoj su u poterama mađarske vojske, policije i žandarmerije, razbijene mnoge partizanske grupe i desetine, kao i mnoge partijske organizacije. Pojačan je i teror okupatora, a u koncentracionom logoru u Kikindi nalazilo se, u periodu od jula do septembra, čak 4.234 zatvorenika.[1] U nizu policijskih akcija i presuda mađarskih prekih sudova u Bačkoj je, od juna 1941. do oktobra 1942. godine, ubijeno oko 350 članova KPJ i oko 5.000 rodoljuba i antifašista.

Posebnu teškoću u rukovođenjeu oružanom borbom u Vojvodini predstavljalo je to što Pokrajinski komitet i Glavni štab nisu imali nikakve veze sa CK KPJ i Vrhovnim štabom, a i mnoge veze unutar pokrajine su bile prekinute. Zbog toga je Pokrajinski komitet KPJ za Vojvodinu, novembra 1941. godine, odlučio da se podeli i da grupa predvođena Žarkom Zrenjaninom rukovodi oružanom borbom u Banatu, a da grupa predvođena Tozom Markovićem i Gezom Tikvickim, rukovodi oružanom borbom u Bačkoj. Veze između Pokrajinskog komiteta i rukovodstva u Sremu, tada nisu postojale, a oružanim ustankom tamo je rukovodio Okružnik komitet KPJ za Srem na čelu sa Jovanom Veselinovim.

U toku zime 1941/42. godine okupatori su nizom akcija i potera nastavili da uništavaju partizanske odrede i partijske organizacije u Vojvodini. U toku 1942. godine u Banatu i Bačkoj izginuli su najviši vojno-politički rukovodioci NOP-a (skoro čitavo članstvo Pokrajinskog komiteta).

U Banatu je Nemcima uspelo da onemoguće prebacivanje partizanskih odreda u Srem, i da im u više akcija nanesu velike gubitke. Od juna 1941. do avgust 1942. godine u Banatu je ubijeno preko 500, a odvedeno u logore oko 4.400 ljudi.[1]

U Bačkoj su januara 1942. godine mađarske okupacione snage u reonu Žablja razbili Prvi šajkaški NOP odred. Uporedo su izvršili i racije u Novom Sadu, Somboru, Bečeju, Srbobranu i drugim mestima, u kojima je ubijeno oko 3.500, a odvedeno u logore oko 21.500 ljudi

Razvoj NOB u Sremu

Oslobođena partizanska teritorija u Sremu krajem 1942. godine

Najjači razmah oslobodilačke borbe u Vojvodini tokom 1942. godine bio je u Sremu. Početkom decembra 1941. godine u Pećincima je održano Okružno partijsko savetovanje, a ubrzo posle toga formiran je Štab NOP odreda za Srem. Od posebnog značaja bilo je i uputstvo Vrhovnog štaba, koje je ukazalo na važnost komunikacija u Sremu i potrebu njihovog neprekidnog rušenja. Tada je Vrhovni štab naredio da se partizanski odredi iz Srema stave pod komandu Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske, odnosno Treće operativne zone Hrvatske. Međutim zbog slabih veza sa Štabom Treće zone, Štab NOP za Srem je delovao samostalno.

Fruškogorski i Podunavski NOP odred prikupli su se, marta 1942. godine, na Fruškoj gori i do kraja juna izveli preko 30 uspešnih akcija. Sredinom jula OK KPJ za Srem i Štab NOPO Srema preduzeli su mere za oživljavanje oružane borbe van Fruške gore, tako da je ubrzo formiran Posavski NOP odred, koji je delovao u jugoitočnom delu, i Bosutska partizanska četa, koja je delovala u jugozapadnom delu Srema.

U periodu jul-avgust stanovništvo Srema i partizanski odredi prikupili su i sklonili velike količine žita, a na imanjima folksdojčera i saradnika okupatora, kao i na dobrima NDH, spalili su oko 3.000 jutara žita, uništili su oko 80 vršilica i oko 100 kosačica.

U avgustu je Fruškogorski NOP odred narastao na oko 350, a Podunavski na 250, Posavski na 150, a Bosutska četa na oko 100 boraca. U mnogim krajevima Srema bila su izgrađena mnoga podzemna skloništa tzv. �baze� za smeštaj i negu ranjenika, sklanjanje oružja, sanitetskog materijala i hrane.

Ofanziva na Frušku goru

U drugoj polovini avgusta Nemci su delovima 704, 714. i 717. divizije, Drugim domobranski zborom i uz sadejstvo mađarske rečne flote izveli ofanzivu na Frušku goru. Ofanziva je počela 24. avgusta napadom na Podunavski odred, istočno od puta Irig-Sremska Kamenica. Odred se bez većih gubitaka probio iz obruča i zabacio u neprijateljevu pozadinu. Dejstva protiv Fruškogorskog odreda, koji se nalazio u zapadnom delu Fruške gore, počele su 26. avgusta. Odred je bio okružen, ali je glavnina uspela da se probije i izbegne uništenje. Nemci su nastavili nastupanje prema Dunavu, uništili manje partizanske jedinice i pohvatali mnoštvo naroda koji se nalazio u zbegu. Izbijanjem na Dunav, 31. avgusta, nemačka ofaniziva je završena, a od 1. do 15. septembra domobrani su izvršili ponovni pretres Fruška gore.

Prelazak boraca u istočnu Bosnu

Početkom septembra od svih partizanskih jedinica, na teritoriji Srema, formiran je Sremski NOP odred, a dotadašnji Štab NOP odreda za Srem postao je Štab Sremskog NOP odreda. Početkom oktobra, iz istočne Bosne u se u Srem prebacila Šesta istočno-bosanska brigada, koja je zajedno sa sremskim partizanima razbila neprijateljske posade u Vrbanji i Kuzminu. OK KPJ za Srem, na osnovu direktive Vrhovnog štaba, doneo je odluku da se glavnina Sremskog odreda, jačine dva bataljona (sa oko 700 boraca), prebaci u istočnu Bosnu, zajedno sa Šestom istočno-bosanskom brigadom.

U Sremu je, posle Okružnog partijskog savetovanja, održanog u selu Sasama, kod Stare Pazove, decembra 1942. godine, proširen OK KPJ, a posle uključivanja zemunskog sreza u nadležnost Pokrajinskog komiteta, obrazovani su okružni komiteti za istočni i zapadni Srem. A januara 1943. godine na incijativu CK KPJ, formiran je novi Pokrajinski komitet KPJ za Vojvodinu, na čelu sa Jovanom Veselinovim.

Marta 1943. godine, od boraca koji su ostali u Sremu formiran je novi Sremski NOP odred, a u aprilu on je narastao na dva bataljona jačine oko 700 boraca. U periodu mart-april on je izveo preko 200 oružanih akcija.

Formiranje Vojvođanskih brigada

Bataljoni koji su prešli sa Šestom istočno-bosanskom brigadom u Bosnu najpre su prerasli u Grupu vojvođanskih udarnik bataljona, a u aprilu u Prvu i Drugu vojvođanski brigadu.

Sredinom maja 1943. godine formiran je Operativni štab NOV i PO Vojvodine, a za komandanta je izabran Aćim Grulović, a za političkog komesara Slobodan Bajić Paja. Od dva bataljona Sremskog odreda, jedne čete i novopridošlih boraca formirana je Treća grupa vojvođanskih udarnih bataljona, koja je 3. juna postala Treća vojvođanska brigada.

Srem je tada postao baza za popunu ljudstvom, odećom i hranom vojvođanskih brigada koje su se nalazile u istočnoj Bosni. Krajem maja je iz Srema za istočnu Bosnu krenulo oko 1.100 boraca i oko 100 kola sa hranom i odećom za popunu Prve i Druge vojvođanske brigade. Noću 22/23. maja transport se prebacio preko Save, gde su ga prihvatile vojvođanske brigade. Sremski NOP odred i Treća vojvođanska brigada su do kraja juna izveli preko 130 raznih akcija, uništili su 80 vagona i 15 lokomotiva, ubili i ranili oko 600 neprijateljskih vojnika i dr.

Odlukom Vrhovnog štaba NOV i POJ 2. jula 1943. godine Operativni štab NOV i PO Vojvodine je preimenovan u Glavni štab, a formirana je i Šesnaesta vojvođanska divizija u čiji su sastav ušle Prva, Druga i Treća vojvođanska brigada.

Zbog povećanja broja boraca, Sremski NOP odred je 19. jula podeljen na dva odreda � Prvi i Drugi sremski NOP odred. Do kraja septembra ova dva odreda, zajedno sa Trećom vojvođanskom brigadom su izvršili mnoge akcije, a posebno se ističu: napad na domobransku posadu u selu Oteku, 1. jula; likvidacija žandarmerijske stanice u selu Vognju, 31. jula; borba protiv delova nemačkog 14. SS policijskog puka, 1. avgusta kod sela Bešanova i Grgurevaca; uništenje nemačke minerske čete kod sela Neština, 23. avgusta; prepad na nemačko-domobransku posadu u Irigu, noću 29/30. avgusta; napad na putnički voz, kod železničke stanice Spačve, 9. septembra; razoružavanje posade u Čortanovcima, 14. septembra i drugo.

Od posebnog značaja za razvoj NOB, ne samo u Vojvodini, već i u Jugoslaviji, imale su akcije sremskih i slavonskih partizana na pruzi Beograd-Zagreb, koje su ometale normalan i bezbedan protok okupatoru. U Sremu je naročito je bila uspešna akcija tokom žetve 1943. godine, pod parolom �Ni zrno žita okupatoru�, kada su partizani spalili preko 600 vagona žita i oko 130 vagona kudelje. Stanovništvo Srema je, za svoje potrebe, sakrilo velike količine žita, a za ishranu boraca je dalo oko 100 vagona žita.

Nemačka ofanziva u Sremu 1943.

Zbog masovnog učešća naroda Srema u Narodnooslobodilačkoj borbi Nemci su odlučlili da krajem septembra izvedu ofanzivu kojom bi obuhvatili do tada najširi prostor u Sremu. Cilj ofanzive je bio da se unište partizanske jedinice, opljačkju i popale sela i da se sve sposobno muško stanovništvo odvede u logore. Za ovu ofanzivu Nemci su angažovali: Prvu kozačku i 173. rezervnu diviziju, 901. motorizovani puk, 186. rezervni bataljon, policijske snage, Sremski domobranski zdrug i druge vojne jedinice � ukupne jačine oko 30.000 ljudi.[1]

Ofanziva je počela 19. septembra napadom na partizanske snage u području Fruške gore, a zatim je prenešena u severoistočni Srem u periodu od 30. septembra do 8. oktobra, duž pruge Beograd-Zagreb, od Zemuna do Sremske Mitrovice. Kada su Nemci pregrupisali svoje snage ponovo su 13. oktobra napali delove Prvog sremskog NOP odreda na Fruškoj gori. Pošto jedinice Prvog i Drugog sremskog NOP odreda nisu prihvatile frontalnu borbu, podeljene u manje grupe, zabacile su se u nemačku pozadinu i napale njegove slabije delove. Dok su još trajale borbe u selu Višnjićevu je, od delova Prvog i Drugog sremskog odreda formirana Četvrta vojvođanska brigada. Nastavljajući akcije u Sremu, Prva kozačka u delovi 173. divizije su 21. oktobra prenele težište dejstva protiv Druge i Četvrte vojvođanske brigade, na području reka Bosuta i Save, koje su se pod dejstvom jakih neprijateljskih snaga prebacile u istočnu Bosnu.

Tokom ofanzive Nemci su uspeli da nanesu samo manje gubitke partizanskim jedinicama, ali je stanovništvo Srema bilo izloženo pljački, masovnim streljanjima i odvođenjima u logore i drugim represalijama. Ali i pored toga, razvoj NOB u Sremu je do kraja 1943. godine bio u stalnom porastu, pa je 14. novembra formiran Diverzanstki bataljon Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine. Prvi i Drugi sremski NOP odred i Diverzantski bataljon uništili su, do kraja godine, 20 lokomotiva i 100 vagona, razorili dve železničke stanice, posekli preko 200 TT-stubova, porušili više mostova, oborili jedan avion i izveli preko 20 uspešnih napada na neprijateljske posade.

Razvoj NOB u Bačkoj i Banatu

Posle krize koja je nastupila tokom 1942. godine u razvoju NOP-a u Bačkoj, Baranji i Banatu, zbog nadmoćnosti okupatorskih jedinica i masovnih zločina nad civilnim stanovništvom, oslobodilačka borba je u toku 1943. godine ponovo počela da uzima šire razmere. Rukovodstvo NOP u Bačkoj i Baranji uspostavilo je početkom 1943. godine vezu sa Pokrajinskim komitetom KPJ za Vojvodinu, čijom je odlukom maja 1943. godine obrazovan novi Oblasni komitet KPJ za Bačku i Baranju. Toko leta formirana su i dva okružna i pet sreskih komiteta KPJ, kao i NO odbori, vojne desetine, udarne i diverzantske grupe, naročito u žabaljskom, bačkopalanačkom, odžačkom i novosadskom srezu. U Sremu je 11. avgusta, od boraca iz Bačke, formiran Treći bačko-baranjski NOP odred, koj se krajem meseca prebacio u Bačku. Popunjen novim borcima Odred je tokom septembra i oktobra izveo više akcija, ali je zbog jakog pritiska neprijateljskih snaga i mađarskog terora nad stanovništvom, u novembru ponovo prešao u Srem.

U Banatu je i pored surovog terora okupatora, sve više jačao NOP pokret. Početkom januara 1943. godine formiran je Severnobački NOP odred, koji je dejstvovao u rejonu Karađorđeva, Srpske Crnje i Radojeva. Zbog osetnih gubitaka bio je prisiljen da se 17. septembra prebaci u Srem, gde se priključio sremskim partizanima. Jedan deo ovog odreda, se posle završenog diverzantskog kursa vratio u Banat i nastavio dejstva. U Sremu je tada formiran i novi OK KPJ za severni Banat. U južnom Banatu je početkom 1943. godine dejstvovao Južnobanatski NOP odred, koji se zbog čestih neprijateljskih potera prebacivao u rumunski deo Banata. Njegovim delovanjem bile su stvorene mnoge organizacije NOP u južnom Banatu i među srpskim življem u Rumuniji.

Narodnooslobodilačka borba tokom 1944. godine

Početkom 1944. godine u Sremu je delovalo preko 120 mesnih i 4 gradska NO odbora, kao i Glavni NO odbor Vojvodine, formiran 23. oktobra 1943. godine. U istom periodu na teritoriji Srema su delovali Prvi i Drugi sremski NOp odred, a posle formiranja Šeste vojvođanske brigade, 17. januara, i prelaska Četvrte vojvođanske brigade iz istočne Bosne u Srem, 28. januara, pojačana su dejstva na komunikacije i na okupatorske garnizone. Tokom januara i februara izvršeno je oko 40 diverzija na prugama i mostovima, kao i veliki broj napada na neprijateljske posade, zbog čega je sredinom februara iz Šlezije na područje Vinkovaca i Rume, prebačena 13. SS divizija �Handžar�. Ona je sa drugim nemačkim i ustaško-domobranskim snagama počela, 10. marta, trodnevnu operaciju na područiju sela Lipovca, Morovića, Sremske Rače i Jamene sa ciljem da se okruži i uništi partizanske snage. Glavni štab NOV i PO Vojvodine je pod borbom povukao jedinice u rejon sela Jamene i Sremske Rače, i noću 10/11. marta ih prebacio preko Save u istočnu Bosnu. Tokom ove kratkotrajne operacije okupator je u selima Batrovcima, Moroviću, Sremskoj Rači i Jameni pobio oko 750 civila [1], a na reci Bosutu je porušio branu, čime je izazvao poplavu velike količine obradivog zemljišta.

Operacija �Žitni cvet�

Sredinom 1944. godine snage NOP u Vojvodini su veoma narasle. U to vreme 16. i 36. vojvođanska divizija vodile su borbe u sastavu 12. vojvođanskog udarnog korpusa NOVJ (koji je formiran 1. aprila 1944) u istočnoj Bosni, a u Vojvodini su dejstvovali Šesta vojvođanska brigada, Prvi i Drugi sremski NOP odred, Severnobanatski, Južnobanatski i Treći bačko-baranjski NOP odred, kao i Diverzantski bataljon Glavnog štaba Vojvodine. Zbog stalne aktivnosti sremskih partizana na prugama Beograd-Zagreb, Vinkovci-Brčko, Šid-Sremska Mitrovica, Vrdnik-Ruma i Ruma-Klenak i ometanja okupatora u prikupljanju letine, Nemci su 14. juna preduzeli operaciju pod nazivom �Žitni cvet� (nem. Kornblune). Glavni štab NOV i PO Vojvodine je pravovremeno saznao za nemačku operaciju i prebacio Šestu vojvođansku brigadu u bosutske šume, a deo Prvog sremskog odreda u jugoistočni deo Srema. Do 30. juna okupator je završio pretres Fruške gore, na kojoj nije zatekao jače partizanske snage, već je samo uspeo da otkrije nekoliko partizanskih baza i u njima pohvata oko 100 boraca. Od 1. do 11. jula okupator je iz rejona Vrdnika i Jarka produžio s akcijama i u severnoistočnom delu Srema u selima: Maradiku, Čortanovcima, Beški, Krčedinu, Novom i Starom Slankamenu, Surduku i Belegišu, terorisao je i opljačkao stanovništvo. Za to vreme Šesta vojvođanska brigada, Prvi i Drugi sremski odred napali su u pozadini neprijatelja: 7/8. jula napali su posadu u selu Čalmi i izvršili sedam diverzija na pruzi Beograd-Zagreb. Od 12. jula okupator je preneo akciju na jugoistočni i južni deo Srema, gde je pobio oko 100 i odveo u logore oko 250 ljudi.[1] Nemci su potom 17. jula s jednom borbenom grupom, od oko 4.000 ljudi, s pravca Ruma-Bešanovački Prnjavor, a zatim sa drugom, jačine oko 2.000 ljudi iz Šida i Sremske Mitrovice preduzeli koncentrično dejstvo prema Fruškoj gori rotiv Šeste vojvođanske brigade i Prvog sremskog NOP odreda. Borbe su vođene 17. i 18. jula, a naročito kod sela Divoša, na Vetrenjači i Crvenom čotu, kod Bešanova i Bešanovačkog Prnjavora. Nemci su 26. jula, s istim snagama, izveli operaciju u Bosutskim šumama protiv Sedme vojvođanske brigade, Drugog sremskog i Majevičkog NOP odreda. Zbog nadmoćnosti neprijatelja Glavni štab Vojvodine je povukao jedinice iz Bosutskih šuma u Slavoniju, na Dilj-planinu, gde su do 9. septembra dejstvovale sa slavonski partizanima.

* - Govori se o Pokrajinskom komitetu za Vojvodinu, organizacije KPJ su pre i u toku rata imale naziv npr PK KPJ za Hrvatsku, Vojvodinu itd. Pokrajinski u ovoj rečenici nema značenje kao što danas upotrebljavamo.

[Turkmenbashi]

Reorganizacija snaga Glavnog štaba Vojvodine

Vojvodina od oktobra 1944. do aprila 1945. godine - područje Vojne uprave u Banatu, Bačkoj i Baranji i linija Sremskog fronta

Naredbom Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine od 22. jula 1944. godine počela je reorganizacija komandovanja i jedinica NOVJ na područiju Vojvodine. Od Prvog i Drugog semskog NOP odreda i novoprističlih boraca formirani su: Fruškogorski, Posavski i Bosutski NOP odred, koji su potpali pod komandu novoformiranog Štaba sremske operativne zone, a u vagustu su formirani štabovi banatske i bačko-baranjske operativne zone. Štab bačko-baranjske operativne zone je krajem avgusta od Trećeg bačko-baranjskog NOP odreda i novih boraca formirao: Bačkopalanački, Šajkaški, Novosadski, Somborski i Subotički NOP odred. Južnobanatski NOP odred je u julu preimenovan u Čatvrti banatski NOP odred, a zatim reorganizovan u Vršački, Belocrkvanski i Pančevački NOP odred. Tokom avgusta su jedinice Glavnog štaba Vojvodine, u vezi sa operacijama Prvog proleterskog i 12. vojvođanskog udarnog korpusa u Srbiji i naređenjem Vrhovnog štaba NOV i POJ, pojačale dejstva na okupatorske posade i komunikacije. U drugoj polovini avgusta i početkom septembra snage NOVJ u Vojvodini su uništile brojne okupatorske posade, porušile oko 30 kilometara pruge, uništile preko 20 lokomotiva, 70 vagona, 10 železničkih stanica, 10 mostova i dr.

Uspešna dejstva snaga NOVJ u Srbiji, istočnoj Bosni, Slavoniji i Vojvodini i izbijanje jedinica Crvene arije na jugoslovesnko-rumunsku granicu, ubrzali su proces demoralizacije i osipanja kvinslinških vojnih formacija. U jesen 1944. godine jedinicama NOVJ u Sremu se predalo oko 2.600 domobrana; istovremeno je došlo do novog priliva boraca. Naredbom Glavnog štaba Vojvodine, 11. septembra, su formirane Osma, Deveta, Deseta i Jedanaesta vojvođanska brigada, koje su ušle u sastav Sremske operativne zone. A 17. oktobra je, naredbom GŠ Vojvodine, formirana Vojna uprava za Banat, Bačku i Baranju, koja je podeljena na Vojnu oblast za Banat i Vojnu oblast za Bačku i Baranju i preuzela je svu izvršnu i sudsku vlast. Početkom oktobra Osma vojvođanska brigada se iz Srema prebacila u Banat, a Šesta vojvođanska brigada se 9. oktobra prebacila, preko Save, u Srbiju i ušla u sastav 36. vojvođanske divizije.

Završne operacije i oslobođenje Vojvodine

Jedinice sovjetske Crvene armije su 19. oktobra zauzele Temišvar i izbile na jugoslovensko-rumunsku granicu. Uz sadejstvo jedinica Banatske operativne grupe, snage 10. gardijskog streljačkog korpusa Crvene armije su u snažnom naletu oslobodile: Belu Crkvu, 1. oktobra; Vršac, 2. oktobra; Kovin, 3. oktobra; Pančevo, 6. oktobra. Jedinice 31. gardijskog korpusa su oslobodile: Petrovgrad, 3. oktobra i Kikindu 6. oktobra. Do 10. oktobra jedinice Crvene armije i Banatske operativne grupe su izbile na Tisu i Dunav i oslobodile čitav Banat. U selu Vojlovici, kod Pančeva, formirana je 8. oktobra Dvanaesta vojvođanska brigada; njena dva batljona i jedinice 109. streljačke divizije Crvene armije forsirale su 10/11. oktobra Dunav, kod sela Višnjice, i u sklopu Beogradske operacije učestvovale u borbama kod Mirijeva i Stojičinog brda.

U Bačkoj su za to vreme jedinice Bačko-baranjske operativne zone vodile uspešne borbe sa neprijateljem; a Subotički NOP odred je 11. oktobra oslobodio Suboticu. Jedinice 31. gardijskog korpusa Crvene armije počele su 19. oktobra dejstva u Bačkoj. U sadejstvu sa Bačkopalančkim NOP odredom oslobodile su 21. oktobra Bačku Palanku, a sa Somborsim NOP odredom Sombor i izbile na Veliki kanal. Jedinice Sedme vojvođanske brigade su 22. oktobra oslobodile Sremsku Kamenicu, a sutradan delovi Dvanaeste vojvođanske brigade Titel. Petrovaradin i Sremske Karlovce je 23. oktobra oslobodila Sedma vojvođanska brigada, a Novi Sad 23/24. oktobra Novosadski NOP odred. Do 27. oktobra jedinice Crvene armije su iz sadejstvo Sedme, Osme i Dvanaeste vojvođanske brigade izbile su na Dunav kod Bezdana i Apatina. Početkom novembra počele su pripremne forsiranja Dunava i prelazak u Baranju. U Novom Sadu je 31. oktobra 1944. godine formirana 51. vojvođanska divizija, u čiji sastav su ušle Sedma, Osma i Dvanaesta vojvođanska brigada.

Tek osnovana 51. vojvođanska divizija se uskoro uz jedinice 57. sovjetske armije sukobila sa nemačkim jedinicima kod Batine u Baranji. Cilj jedinica NOVJ je biolo oslobađanje Baranje, a sovjetske armije je bio da uspostavi mostobran za prelazak svojih tenkovskih jedinica na desnu stranu Dunava radi lakšeg zauzimanja Mađarske. Sa druge strane Nemci su se trudili da omoguće povlačenje nemačkih i kvinsliških jedinica preko Hrvatske i Slovenije u Austriju. Batinska bitka je trajala od 11. do 19. novembra i okončala se pobedom jedinica NOVJ i Crvene armije.

Borbe za oslobođenje Srema

Posle oslobođenja Beograda Prvi proleterski i Dvanaesti vojvođanski udarni korpus NOVJ preneli su težište dejstava na prvac Zemun-Vinkovci. Pošto su oslobodili istočni deo Srema, razbili su nemačku odbranu u reonu Sremske Mitrovice, koja je 1. novembra oslobođena, a potom su u daljem nadiranju do 10. novembra izbili pred utvrđene položaje na liniji Ilok-Erdevik-Martinci. Na tim položajima razvila se frontalna borba, poznata pod nazivom Sremski front. Prvih dana decembra 1944. godine u Srem su stigle jedinice 68. korpusa Crvene armije, a krajem decembra i bugarska Prva armija. Borbe na ovom frontu bile su dugotrajne i veoma teške. Okupator, pomognut ustašama, se žilavo branio. Nekoliko puta front se pomerao zapadno od Sremske Mitrovice, pa se ustalio iza Šida. Nemci su izvršili dva snažna protivudara. Prvi put, 3. januara 1945. godine, i iznenadnim protivnapadom potisnuli su 21. srpsku diviziju pravcem Otok-Komletinci-Nijemci na levu obalu Bosuta. Drugi, daleko snažniji protivudar Nemci su izvršili 17. januara (poznat kao �Zimska oluja�), angažovanjem svoje tri divizije, potisnuli Prvu jugoslovensku armiju na istok i zauzeli Šid. Posle dva dana, 19. januara, Prva armija, prisilila je neprijatelja na odbranu i povratila Šid. Otad je Sremski front stabilizovan do konačnog proboja 12. aprila.

Jedinice Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine, 16, 36. i 51. vojvođanska divizija, ušle su 1. januara 1945. godine u sastav Treće jugoslovenske armije, pod komandom general-lajtanta Koste Nađa.

Vojodina u Demokratskoj federativnoj Jugoslaviji

Politički, privredni i društveni život u oslobođenoj Vojvodini odvijao se u uslovima borbe za konačno oslobođenje Jugoslavije. U Novom Sadu su održane:

* Prva pokrajinska konferencija JNOF-a Vojvodine, 10. i 11. decembra 1944.
* Prvi kongres antifašističke omladine Vojvodine, od 27. do 30. decembra 1944.
* Prva konferencija AFŽ Vojvodine, 1. i 2. januara 1944.
* Sedma Pokrajinska konferencija PK KPJ za Vojvodinu, 5. i 6. aprila 1945.

Na velikom narodnom mitingu, održanom 11. aprila 1945. godine u Novom Sadu, objavljena je izjava o pristupanju autonomne Vojvodine federalnoj Srbiji, a 30. i 31. jula održano je Prvo zasedanje Skupštine delegata Vojvodine, na kojem je prisustvovalo oko 600 delegata i izabrano 150 članova skupštine Glavnog NO odbora Vojvodine. Skupština je pored dotadašnjih 9 članova AVNOJ-a, izabrala 17 novih.

Literatura

* Vojna enciklopedija. Beograd 1975. godina
* Atancković Žarko. Druga vojvođanska NOU brigada. Beograd 1978. godina

[Turkmenbashi]

Još malo o demografskoj prošlosti:

1690. godine, u Vojvodini (bez Srema) živelo je oko 210.000 Srba. U ovo vreme, gotovo celokupno stanovništvo regiona činili su Srbi, uz koje je živeo i poneki Šokac.

Prema austrijskom popisu u Bačkoj iz 1715. godine, Srbi, Bunjevci i Šokci su činili 97,6% stanovništva regiona. U celom popisu nađeno je samo 40 starešina domova koji nisu bili Južni Sloveni.

Popis u Bačkoj iz 1720. godine, zabeležio je da u regionu živi 104.569 stanovnika, od čega:
76.000 (73%) Srba
22.000 (21%) Bunjevaca i Šokaca
5.019 Mađara
750 Nemaca
Posle Požarevačkog mira iz 1718 godine, prvi austrijski popis u (zapadnom) Banatu, zabeležio je 20.000 stanovnika, uglavnom Srba.

Popis u Bačkoj iz 1820. godine, zabeležio je 387.914 stanovnika, od čega:
170.942 (44%) Srba, Bunjevaca i Šokaca
121.688 (31%) Mađara
91.016 (23%) Nemaca

Rezultati popisa u Vojvodini između 1880 i 2002 godine

popis iz 1880

narodnost; broj; %
Srbi 416,116 35.5
Nemci 285,920 24.4
Mađari 265,287 22.6
Hrvati, Bunjevci i Šokci 72,486 6.2
Rumuni 69,668 5.9
Slovaci 43,318 3.7
Rusini i Ukrajinci 9,299 0.8
ostali 10,635 0.9
ukupno 1,172,729 100

popis iz 1890

narodnost; broj; %
Srbi 457,873 34.4
Mađari 324,430 24.4
Nemci 321,563 24.2
Hrvati, Bunjevci i Šokci 80,404 6
Rumuni 73,492 5.5
Slovaci 49,834 3.7
Rusini i Ukrajinci 11,022 0.8
ostali 12,525 1
ukupno 1,331,143 100

popis iz 1900

narodnost; broj; %
Srbi 483,176 33.7
Mađari 378,634 26.4
Nemci 336,430 23.5
Hrvati, Bunjevci i Šokci 80,901 5.6
Rumuni 74,718 5.2
Slovaci 53,832 3.8
Rusini i Ukrajinci 12,663 0.9
ostali 12,394 0.9
ukupno 1,432,748 100

popis iz 1910

narodnost; broj; %
Srbi 510,186 33.8
Mađari 424,555 28.1
Nemci 323,779 21.4
Rumuni 75,223 5
Slovaci 56,689 3.7
Hrvati 34,089 2.3
Rusini 13,479 0.9
ostali 72,804 4.8

popis iz 1921

narodnost; broj; %
Srbi 526,134 34.7
Mađari 370,040 24.4
Nemci 333,272 22
Hrvati 122,684 8.1
Rumuni 65,197 4.3
Slovaci 58,273 3.8
Rusini 13,664 0.9
ostali 25,182 1.7

popis iz 1931

narodnost; broj; %
Srbi 528,000 33
Mađari 413,000 26
Nemci 343,000 21
Hrvati 120,000 7
Rumuni 78,000 5
Slovaci i Česi 67,000 4
Rusini 21,000 1
Jevreji 21,000 1
ostali 37,000 2

popis iz 1941
Napomena: podaci sa popisa u Bačkoj iz 1941 kombinovani su ovde sa podacima sa popisa u Banatu i Sremu iz 1931.

narodnost; broj; %
Srbi 577,067 35.3
Mađari 465,920 28.5
Nemci 318,259 19.4
Hrvati 105,810 6.5
ostali 169,311 10.3

popis iz 1948

narodnost; broj; %
Srbi 841,246 50.6
Mađari 428,932 25.8
Hrvati 134,232 8.1
Slovaci 72,032 4.3
Rumuni 59,263 3.6
Nemci 31,821 1.9
Crnogorci 30,589 1.9
Rusini i Ukrajinci 22,083 1.3
Makedonci 9,090 0.5
Romi 7,585 0.4
Slovenci 7,223 0.4
Rusi 5,148 0.3
Česi 3,976 0.3
Bugari 3,501 0.2
Jugosloveni 1,050 0.1
ostali 5,441 0.3

popis iz 1953

narodnost; broj; %
Srbi 865,538 50.9
Mađari 435,179 25.6
Hrvati 127,027 7.5
Slovaci 71,153 4.2
Rumuni 57,218 3.4
Crnogorci 30,516 1.8
Rusini 23,038 1.4
Makedonci 11,622 0.7
ostali 78,254 4.6

popis iz 1961

narodnost; broj; %
Srbi 1,017,713 54.9
Mađari 442,560 23.9
Hrvati 145,341 7.8
Slovaci 73,830 4
Rumuni 57,259 3.1
Crnogorci 34,782 1.9
Rusini 23,038 1.4
Makedonci 11,622 0.7
ostali 83,480 4.4

popis iz 1971

ukupno 1,952,533 100
Srbi 1,089,132 55.8
Mađari 423,866 21.7
Hrvati 138,561 7.1
Slovaci 72,795 3.7
Rumuni 52,987 2.7
Crnogorci 36,416 1.9
Rusini 20,109 1
Makedonci 16,527 0.8
Nemci 7,243 0.4
ostali 94,897 4.9

popis iz 1981

narodnost; broj; %
Srbi 1,107,375 54.4
Mađari 385,356 18.9
Hrvati 119,157 5.9
Slovaci 69,549 3.4
Rumuni 47,289 2.3
Crnogorci 43,304 2.1
Rusini i Ukrajinci 24,306 1.2
Nemci 3,808 0.2
ostali 234,628 11.6

popis iz 1991

ukupno 2,012,517 100
Srbi 1,151,353 57.2
Mađari 340,946 16.9
Jugosloveni 168,859 8.4
Hrvati 74,226 3.7
Slovaci 63,941 3.2
Crnogorci 44,721 2.2
Rumuni 38,832 1.9
Romi 24,895 1.2
Bunjevci 21,552 1.1
Rusini 17,889 0.9
Makedonci 16,641 0.8
Muslimani 6,079 0.3
Albanci 2,959 0.2
Slovenci 2,563 0.1
Ukrajinci 2,057 0.1
Šokci 1,866 0.1
ostali 33,140 1.7

popis iz 2002

ukupno 2,031,992 100
Srbi 1,321,807 65.05
Mađari 290,207 14.28
Slovaci 56,637 2.79
Hrvati 56,546 2.78
Jugosloveni 49,881 2.45
Crnogorci 35,513 1.75
Rumuni 30,419 1.5
Romi 29,057 1.43
Bunjevci 19,766 0.97
Rusini 15,626 0.77
Makedonci 11,785 0.58
Ukrajinci 4,635 0.23
Muslimani (u smislu narodnosti) 3,634 0.18
Nemci 3,154 0.16
Slovenci 2,005 0.1
Albanci 1,695 0.08
Bugari 1,658 0.08
Česi 1,648 0.08
Rusi 940 0.05
Goranci 606 0.03
Bošnjaci 417 0.02
Vlasi 101 0
ostali 5,311 0.26
regionalni identitet 10,154 0.5
neizjašnjen 55,016 2.71
nepoznato 23,774 1.17

Literatura

Dr Dušan J. Popović; Srbi u Vojvodini; knjige 1-3; Novi Sad; 1990.
Dr Branislav Bukurov; Bačka, Banat i Srem; Novi Sad; 1978.
Milan Tutorov; Banatska rapsodija - istorika Zrenjanina i Banata; Novi Sad; 2001.
Borislav Jankulov; Pregled kolonizacije Vojvodine u XVIII i XIX veku; Novi Sad - Pančevo; 2003.
Lazo M. Kostić; Srpska Vojvodina i njene mannine; Novi Sad; 1999.

[Turkmenbashi]

Ilustracije:

Sloveni na području današnje Vojvodine u 6. veku


Etničko područje Južnih Slovena u Panonskoj niziji između 16. i 18. veka (prema Jovanu Cvijiću i dr Dušanu J. Popoviću)


Etnička mapa Vojvodine (1910) - podaci po naseljima.

Napomena: mapa rađena na osnovu podataka o govornom jeziku sa popisa iz 1910. godine i sporno je da li oslikava realnu brojnost etničkih grupa u pojedinim mestima (Novom Sadu, Zrenjaninu, Subotici, itd), budući da su se nekim jezicima (u prvom redu mađarskim) služili pripadnici različitih etničkih grupa (Mađari, Jevreji, Bunjevci, itd.)

Jezici u Vojvodini (popis 1921)


Jezici u Vojvodini (popis 1931)


Etnički sastav Vojvodine 2002. godine - podaci po naseljima

Isti izvor kao i prethodna poruka.

[AdrijanKronauer]

Jedno pitanje mi se mota po glavi u poslednje vreme. Reko, potražiću odgovor na ovom podforumu, ali ne nađoh ga. I tako, da ne otvaram posebnu temu, odlučih da ovde postavim pitanje, jer verujem da među posetiocima ove kafanice ima onih koji znaju odgovor. DakleM...

Od kada i zašto Zemun i okolina nisu u sastavu Vojvodine?

Koliko mi se čini, nekada je Zemun bio sastavni deo regije koja se danas naziva Vojvodina, a danas nije tako. Što potvrđuju i ove karte iz prethodnog posta. Pa eto, ako neko zna zašto, od kada i kako...

[Turkmenbashi]

Mislim da je još za vreme Kraljevine Jugoslavije Zemun postao deo Brograda, a današnji status je još od '45. na osnovu odluke narodnooslobodilačkog odbora Zemuna.

[AdrijanKronauer]

Mislim da je još za vreme Kraljevine Jugoslavije Zemun postao deo Brograda, a današnji status je još od '45. na osnovu odluke narodnooslobodilačkog odbora Zemuna.

Znači, sada bi i Zapadnobački okrug mogao da odluči da se prepiše u drugo odelenje?!
Na primer.
Ono, ni Beogran, ni Novi Sad se nisu ništa pitali.